Wychowanie jest sztuką, ale też częścią wiedzy naukowej, o czym przekonują nas znani pedagodzy. Znajomość ich poglądów może pomóc w lepszym rozumieniu procesów wychowania. Ważne, aby zastosować odpowiednią ideę i przełożyć ją na język współczesności.
Spis treści
Pedagogika jako nauka i praktyka
Pedagogika jest nauką posiadającą własny przedmiot i metody badań oraz wyodrębniony system pojęć. Przedmiotem badań pedagogiki jest, opisywana i wyjaśniana za pomocą różnych teorii, praktyka edukacyjna. Dlatego pedagogika to zarazem nauka, jak i sztuka – sztuka dobierania celów, metod i środków adekwatnych do projektowanej sytuacji wychowawczej. Wiedzę o wychowaniu tworzyło wielu wybitnych pedagogów, których poglądy w pluralistycznym świecie warto przypominać.
Znani pedagodzy i ich poglądy
Wiele popularnych myśli dotyczących wychowania ma swoje źródła w tekstach i recepcji dzieł znanych pedagogów i ich poglądów. To ich namysł nad wychowaniem sprawił, że nasz świat jest oparty na pewnych wartościach. Wielcy pedagodzy, może dziś nieco zapomniani, zajmują jednak ważne miejsce w naszej kulturze.
Johann Pestalozzi (1746-1827)
Ujmował wychowanie komplementarnie, doceniając współpracę szkoły ze środowiskiem rodzinnym. Rozwijał model nauczyciela, który nie tylko przekazuje wiedzę, ale interesuje się dzieckiem również poza szkołą. Był znanym pedagogiem, który wiele uwagi poświęcał aspektom poznawczym dziecka, nie stroniąc jednak od jego przygotowania praktycznego.
Friedrich Fröbel (1782-1852)
Znany dziś jako twórca ogródków dziecięcych, które miały przygotować do uczenia się i przyszłej pracy. Jego metodą wychowawczą była zabawa, która miała na celu ukształtowanie wszechstronnego człowieka. Rozwój przedszkolny miał doprowadzić do harmonijnego wzrostu dziecka, aby w przyszłości było ono świadome swojej wartości i szanowało innych ludzi.
John Dewey (1859-1952)
Był amerykańskim filozofem, psychologiem i znanym pedagogiem. Postulował, aby spojrzeć na świat dziecka z jego perspektywy. Chciał, aby wychowanie zajmowało się doświadczeniem własnym dzieci, a nie było jedynie narzucaniem im abstrakcyjnych teorii. W szkole-laboratorium w Chicago wprowadził samodzielną aktywność uczniów, która miała pomóc im w przyswajaniu wiedzy i integracji ze społeczeństwem. Jej dewizą było „uczenie się przez działanie”.
Émile Durkheim (1858-1917)
Choć był socjologiem, można zaliczyć go do znanych pedagogów. Wychowanie rozumiał jako zbiór praktyk społecznych, a jego myśl wywarła duży wpływ na tworzącą się socjologię wychowania. Według niego ogromną rolę w wychowaniu odgrywa państwo i naród, jednak nie niweczy to indywidualnego rozwoju dziecka. Z jego dorobku czerpią również teoretycy religii.
Rudolf Steiner (1861-1925)
Jest twórcą pedagogiki waldorfskiej, opartej na podmiotowości dziecka, wychowaniu przez sztukę i kontakcie z przyrodą. Podstawowe wartości, którymi kieruje się wychowawca w tym nurcie pedagogicznym, to szacunek dla indywidualności i wolności dziecka. W wychowaniu nacisk jest położony na ruch i zabawę, ponieważ dziecko ma poznawać świat wszystkimi zmysłami. Podkreśla się również rytm życia wyznaczany przez cykliczne święta i zjawiska przyrodnicze.
Maria Montessori (1870-1952)
Należy dziś do kilku sławnych pedagogów, którą kojarzy coraz więcej rodziców. Jako praktyk wdrażała w życie wychowanie oparte na naturalnych zasobach dziecka. W pedagogice opowiadała się za wspieraniem samodzielności i spontaniczności najmłodszych. Na bazie jej poglądów na całym świecie rozwinęły się placówki edukacyjne, ukierunkowane na szacunek i wzajemne wsparcie. Podkreślała wagę ciszy w wychowaniu, która pomaga między innymi w przyswajaniu wiedzy.
Peter Petersen (1884-1952)
Do słynnych pedagogów zalicza się również twórca tzw. planu jenajskiego. Pedagog z Niemiec w centrum nauczania postawił grupy młodzieży wzorowane na rodzinie. To wartości rodzinne miały przenikać atmosferę w szkole. Dzięki temu wychowanie miało przeważać nad nauczaniem, a praca grupowa nad indywidualną. To wszystko zaś miało na celu rozwój cech przydatnych kiedyś w życiu społecznym.
Jan Piaget (1896-1980)
Był pedagogiem i profesorem psychologii wychowawczej. Zasłynął własną koncepcją rozwoju intelektualnego dziecka, która jest do dziś uznawana i rozpowszechniana. W rozwoju poznawczym dziecka wyróżnił cztery podstawowe fazy. Był zdania, że każde dziecko przechodzi z jednej fazy do drugiej indywidualnie. Jego badania przyczyniły się do znacznego rozwoju psychologii dziecięcej.
Carl Rogers (1902-1987)
Jeden z bardziej znanych pedagogów i psychologów, przedstawiciel pedagogiki humanistycznej. W myśl jej założeń wychowawca jedynie ułatwia dziecku stawanie się sobą, udziela mu pomocy, ale nie podsuwa żadnych pewnych przekonań. W ten sposób podkreśla podmiotowość wychowanka. Pedagogika ta zwana również niedyrektywną, należy dziś do kanonu myśli o wychowaniu.
Znani pedagodzy z Polski
Pedagodzy polscy włączali się w kreowanie trendów wychowania i dziś kilka nazwisk z pewnością wyróżnia się spośród innych. Warto przyjrzeć się kilku wybitnym pedagogom polskim, bowiem ich dzieła nie uległy zapomnieniu.
Jan Władysław Dawid (1859-1914)
Był pionierem psychologii wychowawczej w Polsce, zapoczątkował pedagogikę eksperymentalną, która opisywała umysł, umiejętności i wolę dziecka. Był wybitnym pedagogiem polskim, który zajmował się też cechami idealnego nauczyciela. Zaliczał do nich miłość dusz ludzkich, potrzebę doskonałości, poczucie obowiązku oraz odwagę.
Janusz Korczak (1878-1842)
Lekarz, pisarz i pedagog polski. Słowem: Janusz Korczak. Uważał, że każdemu dziecku należy się szacunek. Organizował życie dzieci na wzór demokratyczny, wprowadzał samorząd dziecięcy i uczył sprawiedliwości. Dużą rolę w wychowaniu położył na samodzielność dzieci, które wydawały własną gazetkę. Szczególnie opiekował się dziećmi osieroconymi, dla których stworzył najlepsze, jak na swoje czasy, warunki do rozwoju. Nurt pedagogiczny, oparty o działalność Janusza Korczaka, nazywany jest edukacją moralną – choć sam pedagog nie stworzył nigdy systematycznie uporządkowanej teorii wychowawczej.
Maria Grzegorzewska (1887-1967)
Spośród znanych pedagogów, Maria Grzegorzewska zajmuje ważne miejsce w europejskiej nauce. Po studiach za granicą rozpoczęła pracę z osobami niepełnosprawnymi i położyła podwaliny pod pedagogikę specjalną w Polsce. Opracowała sposoby pracy rewalidacyjnej, podkreślała podmiotowość każdego niepełnosprawnego. Podejmowała też zagadnienia relacji nauczyciel-uczeń, opierając ją na wzajemnym zainteresowaniu i zbliżeniu.
Aleksander Kamiński (1903-1978)
Pedagodzy polscy wiele zawdzięczają temu legendarnemu wychowawcy, harcmistrzowi i żołnierzowi AK. Zasłynął z książki „Kamienie na szaniec”, ale był też uznanym nauczycielem akademickim. Wyznawał ideę braterstwa, pomocniczości, współpracy i wzajemnej odpowiedzialności.
Poglądy pedagogów a edukacja w szkołach
Znani pedagodzy i ich poglądy w pewnym stopniu są dziś obecni w polskich szkołach – poprzez metody, które zapoczątkowali lub podejście do ucznia. Szczególną rolę odgrywają przedszkola Montessori, czy ogródki freblowskie. W wielu tzw. szkołach alternatywnych kładzie się nacisk na samodzielność uczniów, ich podmiotowość i wzajemną tolerancję. W mniejszym stopniu idee te występują w szkołach powszechnych, w których dominują liczne klasy, a uczniowie pochodzą z różnych środowisk. Z pewnością na uznanie zasługuje idea włączania osób z niepełnosprawnościami w edukację powszechną, co jest pokłosiem idei Marii Grzegorzewskiej.
Nieco zapomniany Aleksander Kamiński mógłby dziś zrewolucjonizować harcerstwo, a jego zasady można by wprowadzać w różnych placówkach. Wielcy pedagodzy wciąż pozostają do odkrycia, jak na przykład Petersenowskie poglądy na wychowanie do społeczeństwa.
Czy warto przełożyć teorie naukowców na naukę naszego dziecka?
Znani pedagodzy mogą nam dziś wiele powiedzieć o wychowaniu. Wydawać się może, że głosili idee oderwane od rzeczywistości, ale nie jest to prawda. Ich poglądy są obecne w naszych szkołach, choć wiele z nich pozostaje nieznanych. Jest to wyzwanie dla nauczycieli, ale też dla rodziców – co podkreślał już Pestalozzi, postulując ich współpracę z placówką. Z całą pewnością nie wdrożymy wszystkich teorii znanych pedagogów, ale możemy zastosować jedną czy dwie z nich. Wciąż właściwe wydają się metody pracy wychowawczej oparte na kontakcie z przyrodą czy samorządności, na wzór zasad Korczaka, ale potrzebujemy ich pełniejszej aktualizacji w szybko zmieniającym się świecie. Pedagodzy mają nam jeszcze dużo do powiedzenia w zakresie właściwej edukacji naszych dzieci. W końcu w tak ważnym aspekcie życia warto zaufać fachowcom.
