Anoreksja nie jest dość często podejmowanym tematem w mediach, choć jest bardzo poważną chorobą związaną z zaburzeniem odżywania. Aby skutecznie leczyć anoreksję, należy rozpoznać jej przyczyny i objawy. Należy wiedzieć, jak przechodzą ją dzieci, młodzież, kobiety i mężczyźni, którzy też są na nią podatni. Istotne znaczenie odgrywa leczenie szpitalne, które okazuje się niezbędne. Niewielka liczba osób w społeczeństwie, która cierpi na anoreksję jest przyczyną powstania procesu stygmatyzacji chorych. Dlatego warto poznać prawdziwe przyczyny tego zaburzenia i nie ulegać przedwczesnym emocjom.
Spis treści
Co to jest anoreksja?
Anoreksja, której łacińska nazwa brzmi anorexia nervosa, jest zespołem chorobowym polegającym na świadomym ograniczaniu przyjmowania pokarmów, a tym samym zmniejszeniu kaloryczności posiłków. Anoreksja jako zespół chorobowy charakteryzuje się występowaniem kilku objawów klinicznych. Z kolei jej łacińska nazwa wskazuje, że jest to zaburzenie psychiczne.
Anoreksja to inaczej jadłowstręt psychiczny, to przewlekłe głodzenie się, które może prowadzić do znacznych niedoborów żywieniowych. Nie jest zwykłym utrzymywaniem diety, gdyż osoba chora najczęściej znacznie traci na wadze i cechuje ją lęk przed przytyciem.
W kontekście kulturowym anoreksja jest „chorobą kultury medialnej”. Przekaz komunikatów medialnych, w znacznej mierze nastawiony na określony wzór sylwetki – przede wszystkim kobiety – sprzyja narastaniu presji wśród młodych dziewcząt. Pod wpływem mediów, w których promuje się szczupłe modelki, dziewczęta mogą chcieć dążyć do osiągnięcia ich figury. To z kolei może stać się przyczyną narastających problemów żywieniowych. Coraz częściej słychać głosy, że anoreksja to samotność. Głodny mózg nie ma siły, by kontaktować się z innymi ludźmi, przez co osoba chora zaczyna się izolować od społeczeństwa. Następuje zniechęcenie i brak zainteresowania innymi. Zmniejszają się umiejętności komunikacyjne.
Na anoreksję cierpi 1-2% dorosłych i 20-25% młodzieży na całym świecie. Oznacza to, że średnio jedna osoba z anoreksją przypada na jedną klasę szkolną.
Rodzaje anoreksji
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne wyróżnia cztery główne kategorie tego zaburzenia: anoreksję psychiczną, bulimię psychiczną, zespół kompulsywnego objadania się (BED) oraz niesklasyfikowane zaburzenia odżywiania (EDNOS). W dalszej części szczegółowo omawiana będzie anoreksja psychiczna, dlatego w tym miejscu przedstawimy krótko trzy pozostałe kategorie.
Bulimia psychiczna to zaburzenie, które cechuje się napadami odżywiania się na przemian z racjonalnym przyswajaniem pokarmów. Osoby cierpiące na bulimię stosują głodówki, kontrolowane wymioty lub wykonują nadmierne ćwiczenia fizyczne. Nieracjonalne napady spożywania jedzenia występują zwykle częściej niż dwa razy w tygodniu przez trzy miesiące.
Zespół kompulsywnego objadania się objawia się, podobnie jak w przypadku bulimii psychicznej, niekontrolowanymi napadami objadania się. Jednak w przeciwieństwie do osób cierpiących na bulimię, osoby z tym zaburzeniem nie stosują skrajnych metod kontrolowania wagi. Osoby takie zwykle lubią jeść i nie odczuwają lęku przed przytyciem, jak osoby chore na anoreksję.
Niesklasyfikowane zaburzenia odżywiania nie są jeszcze dostatecznie rozpoznane, ale można wśród nich wyróżnić np. diabulimię, która występuje u osób z cukrzycą typu 1. Polega ona, między innymi na celowym pomijaniu lub ograniczaniu dawek insuliny w celu kontroli lub utraty masy ciała. Innym zaburzeniem jest pregoreksja, która dotyczy kobiet w ciąży chcących utrzymać szczupłą sylwetkę.
Objawy anoreksji
Objawy anoreksji są różne i jeśli mają być podstawą do stwierdzenia, czy mamy do czynienia z tym zaburzeniem, muszą występować razem przez dłuższy czas. Choć na początku anoreksja nie daje prawie żadnych widocznych objawów, to z czasem u osoby chorej z łatwością można zaobserwować specyficzne zachowania.
Po pierwsze osoba taka zaczyna w rozmowach podejmować temat odchudzania i stosować próby wyszczuplenia swojej sylwetki. Niejednokrotnie podejmuje drastyczne diety, nie dojada posiłków i spożywa je z niechęcią. Przy tym ubiera się w luźne ubrania, które zakrywają jej coraz chudsze ciało. Doskonale orientuje się w liczbach kalorii poszczególnych produktów i skrupulatnie je wylicza.
Jednak najważniejsze zmiany widoczne są w ciele chorego. Niedostatecznie odżywione ciało zaczyna popadać w różne dolegliwości. Dochodzi do zaburzeń hormonalnych. Wyniki badań laboratoryjnych są nieprawidłowe. Występują niedobory witamin i minerałów. Z powodu zaburzeń układu krążenia mogą pojawić się obrzęki. Skóra chorego zaczyna przybierać blady kolor, obniża się temperatura ciała, zaczynają wypadać włosy. Do tego dochodzą bóle i zawroty głowy, zaparcia i wzdęcia. Brak składników odżywczych powoduje problemy z zębami i dziąsłami.
Z neurologicznego punktu widzenia zmienia się objętość i struktura mózgu. Po trzech dniach głodówki komórki mózgowe przestają się namnażać. Dochodzi do utraty masy mózgowej i jego przeobrażenia. Neuroplastyczność, czyli zdolność mózgu do regeneracji potrafi jednak – przy odpowiednim leczeniu – doprowadzić do powstania nowych komórek mózgowych.
Tym samym anoreksji mogą towarzyszyć objawy depresji i izolacji społecznej. Jest to uzasadnione tym, że obszary mózgu odpowiedzialne za regulacje emocji leżą blisko rejonów związanych z odczuwaniem smaku, trawienia i apetytem. Osoba chora przestaje interesować się tym, czym do tej pory się zajmowała, nie podejmuje nowych aktywności i nie ma siły do zmiany otoczenia. Jednocześnie może zacząć odcinać się od rodziny i przyjaciół i mieć trudności z komunikacją w innymi. Jej rozwój emocjonalny zaczyna ograniczać się do zaspokajania własnych potrzeb i nie zauważania potrzeb drugiego człowieka. Przez to osoba chora nie inicjuje rozmów, nie rozumie emocji interlokutora i nie potrafi zauważyć zmian w swoim wyglądzie i zachowaniu.
Anoreksja a zdrowy styl życia lub kontrolowane zachowanie
Prowadzenie zdrowego stylu życia najczęściej wiąże się z dążeniem do utrzymania szczupłej sylwetki lub redukcji zbędnych kilogramów. Nie prowadzi jednak do tak dużego ograniczania spożywanych produktów i kalorii, które powodowałoby znaczną utratę masy ciała, jak to się dzieje w przypadku anoreksji.
Zdrowy styl życia i kontrolowanie swojego zachowania cechuje się stosowaniem zbilansowanej diety, w której jest miejsce na wszystkie niezbędne składniki odżywcze. Anoreksja zaś prowadzi do usuwania tych składników, a w konsekwencji do nieracjonalnego wyniszczenia swojego organizmu.
Anorektyk, mimo widocznej utraty masy ciała, obawia się, że przytyje. Jest to jego głównym motywem postępowania. Osoba zdrowa, która ma np. nadwagę, pragnie zwykle pozbyć się nadmiernych kilogramów, ale gdy już to osiągnie, potrafi utrzymać ją w równowadze.
Kryteria diagnostyczne anoreksji
Aby prawidłowo zdiagnozować anoreksję, należy zastosować ściśle określone kryteria diagnostyczne. Według międzynarodowej klasyfikacji chorób (ICD-10) są to:
– utrzymywanie masy ciała na poziomie co najmniej 15% poniżej oczekiwanej albo wskaźnik BMI (masy ciała) wynoszący 17,5 lub mniej;
– utrata masy ciała, która jest efektem unikania tuczących pokarmów oraz jednej z czynności: prowokowanie wymiotów, praktykowanie wyczerpujących ćwiczeń fizycznych, stosowanie leków tłumiących łaknienie lub środków przeczyszczających;
– występowanie zaburzonego wyobrażenia własnego ciała;
– występowanie licznych zaburzeń na tle hormonalnym, które obejmują oś przysadka-nadnercza oraz gonady.
Anoreksja – jak się zaczyna?
Jak się zaczyna anoreksja? Może być ona trudna do wykrycia od razu, choć pewne zachowania mogą już wskazywać na jej początek. Najczęściej dotyczy nastolatków i młodych dorosłych, którzy w tym okresie są bardzo skoncentrowani na własnym wyglądzie. Zdarza się, że zaburzenie rozpoczyna się u osób nadmiernie otyłych, w wyniku zmian proporcji ciała, zwłaszcza u dziewcząt czy z powodu krytycznej uwagi na temat figury i sylwetki. Jest to często tzw. czynnik wyzwalający.
Młoda najczęściej osoba zaczyna ograniczać spożywanie posiłków, unikać potraw wysokokalorycznych i tłustych. Z czasem przestaje być obecna podczas wspólnych posiłków lub ukrywa jedzenie, które jej przygotowano. Jednocześnie można zaobserwować wykonywanie intensywnych ćwiczeń fizycznych, nawet u osób, które wcześniej nie podejmowały żadnego wysiłku.
Przy tego rodzaju zaburzeniach występują próby sprowokowania wymiotów i stosowanie leków przeczyszczających. Z powodu niekiedy utrudnionego dostępu do tych drugich, osoba u której rozpoczyna się anoreksja może odczuwać większy niepokój, drażliwość czy pobudzenie. U niektórych z kolei uwidacznia się zniechęcenie, brak sił do wykonywania codziennych obowiązków lub zaniedbywanie nauki.
Po początkowym zwykle sukcesie związanym z obniżeniem masy ciała, osoba chora może wyrażać zadowolenie, być pełna sił i zmotywowana do dalszego ograniczania kalorii. Nie można jednak ulec złudzeniu, że wszystko jest już w porządku. Taki chwilowy pozorny powrót do normalnego odżywiania się często przynosi pogłębienie choroby.
Przyczyny anoreksji
Nie ma jednej przyczyny anoreksji. Zazwyczaj są to sprzężone ze sobą różne czynniki, współzależne od siebie i występujące jednocześnie. Można jednak podzielić je na trzy główne kategorie: przyczyny biologiczne, psychologiczne i środowiskowe.
Do przyczyn biologicznych zaliczamy czynniki genetyczne. Choć nie wiadomo, które dokładnie geny odpowiadają za chorobę, wiadomo że zmiany genetyczne mogą wpływać na podatność na to zaburzenie. Można również badać określone cechy osobowości, jak nadmierną wrażliwość, skłonność do perfekcjonizmu czy wytrwałości, które sprzyjają rozwojowi anoreksji. Są to pewne wskaźniki, które powinny ułatwić rozpoznanie skłonności do popadnięcia w to zaburzenie.
Czynniki psychologiczne zwykle są łatwiejsze do zaobserwowania. Osoby chore często mają zaniżoną samoocenę, a ich głównym motywem działania jest lęk przed porażką i niepewność osiągnięcia sukcesu. Symptomy osobowości np. obsesyjno-kompulsywnej, które zwiększają ryzyko wystąpienia tego zaburzenia, również mogą być przyczyną anoreksji. Do ww. czynników należą też niepowodzenia szkolne, nieadekwatne oczekiwania, wygórowane ambicje rodziców (w przypadku chorych dzieci), nadmierna rywalizacja w domu i w szkole czy wreszcie pragnienie bycia zauważonym i docenionym, które nie jest zaspokojone w konstruktywny sposób.
Wreszcie, do czynników środowiskowych (lub kulturowych) zaliczamy nadmierny kult ciała w naszej kulturze, objawiający się − zwłaszcza u kobiet − propagowaniem szczupłej sylwetki. Bardzo często młode osoby nie potrafią przeciwstawić się przekazom rówieśników i mediów, które podkreślają atrakcyjność fizyczną jako jedyną godną podziwu wartość. Jednocześnie bierność rodziców i otoczenia może sprzyjać rozwojowi zaburzenia. Do czynników środowiskowych zalicza się też swoista gettyzacja , czyli proces tworzenia się zamkniętych środowisk, które pozbawione zdrowej łączności z szerszym otoczeniem prowadzą do powstania różnych patologii społecznych. Mogą to być środowiska szkolne, dzielnicowe, zawodowe czy etniczne.
Przyczyny anoreksji u dzieci
Jak się zaczyna anoreksja u dzieci? Ze względu na silne powiązania rodzinne, przyczyn należy szukać właśnie w rodzinie. Dzieje się tak ponieważ dzieci nie są jeszcze na tyle samodzielne, żeby wykryć problem czy uniezależnić się od rodziców. Dzieci i młodzież mogą mieć problemy z odżywaniem, które prowadzą do anoreksji z wielu powodów. Mogą to być nadmierne oczekiwania rodziców, niezdrowa rywalizacja z rodzeństwem, brak zainteresowania ze strony matki i ojca czy występowanie w rodzinie choroby alkoholowej. Co więcej, dzieci są narażone na liczne, trudne momenty przełomowe. Przejście do przedszkola, potem do szkoły 1-3 i potem do klas 4-8 wiąże się często ze zmianą środowiska i zmianą nawyków żywieniowych. Stres powodowany przy okazji tego typu wydarzeń może wyzwolić niezdrowe sposoby reakcji. Co ważne podkreślenia, wrażliwe dzieci w masowej szkole, w której nie poświęca się zbyt wiele uwagi uczniom, szybciej mogą wpaść w pierwsze objawy anoreksji. Jedną z przyczyn anoreksji u dzieci są zaburzenia odżywiania samej matki, która nie wie, jak karmić dziecko i nie jest świadoma jego potrzeb żywieniowych. Takie zachowania mogą prowadzić do obniżenia poczucia bezpieczeństwa jej samej i jej potomstwa, sprzyjać rozwojowi lęku lub wykształcić postawę ignorancji i zamknięcia na otoczenie, co zwykle sprzyja różnego rodzaju zaburzeniom.
Objawy anoreksji dzieci często nie są widoczne tak bardzo jak u nastolatków, a co więcej problem jest szerszy i dotyczy prawie całej rodziny. Dlatego tak trudno o prawidłową diagnozę i leczenie. Mimo to wsparcie szkoły, zwłaszcza pedagogów i psychologów znacząco ułatwia wykrycie już wczesnych symptomów omawianego zaburzenia.
Czynniki ryzyka anoreksji
Wiedza o tym, co to jest anoreksja, pozwala wyróżnić czynniki ryzyka tej choroby. Zgodnie z teorią Slade’a można wśród nich wymienić czynniki predysponujące, wyzwalające i podtrzymujące.
Do czynników predysponujących zalicza się cechy osobowości, jak podatność na silne przeżywanie emocji i zaburzenia odczuwania głodu, a także ogólnego złego samopoczucia. Do tego dochodzą również konflikty bazujące na braku autonomii (model autokratycznego wychowania) oraz różne dysfunkcje rodzinne, problemy społeczne i szkolne. Do czynników predysponujących Slade zalicza również czynniki biologiczne, które sprzyjają wrażliwości i podatności na doświadczanie krzywd od innych ludzi.
Zwykle wśród czynników biologicznych wymienia się afekt. Oznacza on wyraźną, ale krótkotrwałą zmianę pobudzenia psychofizjologicznego w kierunku przyjemnym lub nieprzyjemnym w reakcji na bodźce. Afekt jest pewną skłonnością do przeżywania emocji. Dlatego to nie emocje są główną przyczyną określonego nastroju, lecz właśnie afekt. Warto dodać, że afekt jest kształtowany przez środowisko. Stąd można wnioskować, że to najbliższe otoczenie dziecka wywiera największy wpływ na kształtowanie się sposobu reakcji i przeżywania przez nie emocji.
Czynniki wyzwalające do takie, których zaistnienie powoduje początek choroby lub jej wznowienie, od których najczęściej rozpoczyna się anoreksja. Niekiedy wystarczy niemiła uwaga rówieśnika na temat wyglądu ciała, deprecjonowanie postawy u chłopców, krytyczne zdania i oceny na temat sylwetki itp. Co ważne osoby, które formułują takie sądy muszą być dla osoby podatnej na anoreksję kimś ważnym, ze zdaniem których te osoby się liczą. Jednak czynnikiem wyzwalającym może być również duża zmiana w życiu rodziny, typu przeprowadzka do innego miasta, rozwód czy śmierć ojca czy matki. Osoby szczególnie wrażliwe są wtedy bardziej narażone na powstanie i rozwój anoreksji.
Czynniki podtrzymujące to takie, które sprzyjają uczuciu przesytu. Są to np. dolegliwości gastryczne czy nieprzyjemne uczucia po spożyciu posiłku. Czynniki te uniemożliwiają powrót do normalnego odżywiania, bo wzmagają uczucie lęku przed przytyciem i pogłębiają niewłaściwy obraz własnego ciała. Osoba chora wpada w błędne koło. Chcąc poprawić sobie samopoczucie doprowadza się do torsji, co jednak kończy się różnymi dolegliwościami. One z kolei zakłócają powrót do normalnego odżywiania i koło się zamyka.
Anoreksja – jak leczyć?
Jak leczyć anoreksję? Najlepiej rozpocząć leczenie, jeśli tylko zaobserwujemy niepokojące objawy u bliskiej nam osoby. Niestety często neguje ona konieczność udania się do lekarza, ale przy odpowiedniej argumentacji i wsparciu emocjonalnym, można przekonać ją do wizyty. Może w tym pomóc szkolny pedagog i psycholog. W pierwszej kolejności warto udać się do lekarza pierwszego kontaktu, który wykluczy istnienie innych chorób, mogących mieć podobne objawy.
Następnie konieczne będzie odwiedzenie psychoterapeuty i dietetyka specjalizującego się w terapii zaburzeń odżywiania. Aby leczenie przyniosło pożądane efekty, powinno być prowadzone kompleksowo. Wraz z psychoterapią, która zmienia utarte schematy myślenia, przekonania i przesądy, powinny być prowadzone konsultacje z dietetykiem, a czasami również z personelem pielęgniarskim czy psychiatrą.
Dużo zależy od tego, czy mamy do czynienia z początkowym etapem choroby czy z zaawansowanym stadium, w którym niezbędne będą długotrwałe interwencje, również w szpitalu. W przypadku początkowego rozwoju anoreksji, wystarczy krótka psychoterapia i konsultacje dietetyka. Niemałą rolę w powrocie do zdrowia odgrywa najbliższe otoczenie chorego, które jeśli sprzyja leczeniu, może znacząco przyczynić się do jego szybkiego powrotu do zdrowia.
Anoreksja – jak pomóc dziecku?
Dzieci cierpiące na anoreksję wpadają w nią bardzo często z powodów rodzinnych. Dlatego poza leczeniem samych dzieci u specjalistów, należy również podjąć terapię rodzinną, inaczej zwaną systemową, podczas której będzie można przepracować narosłe problemy. Niekiedy okazuje się to jednak niemożliwe. Choroba alkoholowa, dysfunkcyjne środowisko i otoczenie mogą tylko pogłębiać ucieczkę dziecka w to zaburzenie. W tym przypadku niezbędna będzie pomoc instytucji wspierających rodzinę.
Dobrym pomysłem może być odcięcie dziecka od środowiska szkolnego, w którym przebywa. Należy zrobić to jednak z rozwagą i tak, żeby dziecko nie odczuło gwałtownych zmian. Niezwykle istotne jest wsparcie emocjonalne rodziców, dziadków i kolegów chorego, które będzie podtrzymywało je w czasie całego procesu leczenia. Dzieci stosunkowo łatwiej przekonać do zmiany nawyków i wyleczyć z anoreksji, ponieważ towarzyszące jej objawy depresji czy obniżenia nastroju nasilają się dopiero wraz z wiekiem.
Pierwsze wizyty u lekarza i psychologa, a także psychoterapeuty powinny odbywać się przy asyście zaufanej osoby, zwykle rodzica. W nowym miejscu i środowisku dziecko często odczuwa stres, który może zostać zredukowany poprzez obecność bliskiej osoby. Tak samo powinno być w momencie przekroczenia progu szpitala. W samym zaś szpitalu − jeśli to tylko możliwe – warto zaaranżować warunki domowe, zabierając ulubione zabawki, książki czy inne przedmioty, np. zdjęcia.
Anoreksja – kiedy do szpitala?
Kiedy objawy anoreksji są na tyle poważne, że dochodzi do zaburzeń metabolicznych, niepokojących arytmii serca, spadku ciśnienia, a przede wszystkim obniżenia masy ciała poniżej 75% normy, niezbędne jest leczenie szpitalne. W każdym przypadku kiedy choroba zaczyna zagrażać życiu chorego, należy udać się do lekarza. Aby wiedzieć, jak leczyć anoreksję, trzeba wiedzieć również, jakie są możliwości całościowego leczenia szpitalnego, w tym leczenia w szpitalu psychiatrycznym.
Może się zdarzyć, że chory podejmuje próby samobójcze, ma urojenia i zachowuje się wysoce nieracjonalnie – wówczas niezbędne będzie leczenie psychiatryczne. Jednocześnie prowadzona jest terapia zaburzeń odżywiania. Istnieją też specjalnie przygotowane kliniki, które leczą anoreksję i podobne zaburzenia psychiczne.
Ile trwa leczenie anoreksji w szpitalu?
Aby odpowiedzieć na pytanie, ile trwa leczenie anoreksji w szpitalu, należy wykonać odpowiednią diagnozę. Czas trwania leczenia szpitalnego jest indywidualny dla każdego chorego na anoreksję. Można jednak powiedzieć, że doprowadzenie do wyrównania niezbędnych składników odżywczych, zmiana stylu żywienia i schematów postępowania może zająć nawet kilka miesięcy, a nawet rok.
Wiele zależy również od możliwości wsparcia rodziny i przeorganizowania jej życia tak, aby zapewnić choremu jak najdłużej, jak najlepsze warunki leczenia. Należy pamiętać, że hospitalizacja jest tylko pewnym etapem leczenia, a cały proces może zająć kilka lat.
Jak wygląda leczenie anoreksji w szpitalu?
Jak wygląda leczenie anoreksji w szpitalu i jak leczyć anoreksję? Najczęściej łączy się podejście behawioralne, systemowe oraz poznawcze i psychodynamiczne. Zaburzenie tego typu wymaga łączenia różnych szkół, bo daje to najlepsze efekty.
Dla osoby cierpiącej na to zaburzenie pierwsze dni w szpitalu mogą być bardzo trudne. Utrata panowania nad własnym ciałem, utrata panowania nad otoczeniem (osoba chora zwykle rządzi w domu) oraz zmiana stylu życia mogą być trudne do zaakceptowania. Dlatego na samym początku zawiązuje się z chorym kontrakt, w którym są uwzględnione obowiązki, ale i przywileje.
Przywileje są możliwe do osiągnięcia po spełnieniu przez chorego określonych wymogów. Zwykle jest to konkretny wskaźnik masy ciała. Do takich przywilejów można zaliczyć swobodne poruszanie się po oddziale, udział w zajęciach grupowych, niewielką modyfikację składu posiłków oraz możliwość wychodzenia na spacery z rodziną w trakcie jej odwiedzin.
Chory jednocześnie uczestniczy w cotygodniowej sesji terapeutycznej oraz w terapii z udziałem swojej rodziny. Istnieją też sesje terapii grupowej, niekiedy wyłącznie dla anorektyków. Wsparcie psychologiczne jest prowadzone na równi z dietetycznym i farmakologicznym (jeśli jest konieczne).
Anoreksja występuje także u mężczyzn i chłopców
Mitem jest, że anoreksja dotyczy tylko młodych dziewczyn. Choroba ta dotyka również chłopców i mężczyzn, choć w o wiele mniejszej skali (1:3). Nie ma bowiem takich predyspozycji genetycznych, które preferowałyby rozwój anoreksji tylko i wyłącznie u kobiet. Objawy anoreksji są podobne: długotrwałe unikanie posiłków, noszenie luźnych ubrań, przesadna dbałość o wygląd i sylwetkę, nadmierna ćwiczenia fizyczne.
Chłopcy i mężczyźni nie są wolni od popadnięcia w to zaburzenie, choć wydawałoby się, że ich problemem jest właśnie nadmierna waga. Masa ciała nie jest jednak jedynym motywem postępowania. Ponieważ anoreksja to zaburzenie na tle psychicznym, również przedstawiciele płci męskiej są na nią podatni. Niezaspokojone potrzeby emocjonalne, wysoki poziom lęku, strach przed porażką i skłonność do perfekcjonizmu mogą sprawić, że anoreksja dotknie chłopca i mężczyznę w każdym wieku.
Przyczyny występowania anoreksji u mężczyzn
Typowy scenariusz powstania i rozwoju anoreksji u mężczyzn, podobnie jak to jest u dziewcząt, zaczyna się w wieku młodzieńczym. W tym okresie u chłopców znacznie powiększa się masa ciała, zaczynają silnie oddziaływać hormony i zmienia się głos. Wygląd i postawa mogą ulec dużej zmianie, która nie zawsze jest akceptowana.
Na plan pierwszy przyczyn anoreksji wysuwają się czynniki psychologiczne, choć raczej mają one podłoże genetyczne. Czynniki środowiskowe zaś tylko wyzwalają niekorzystne stany i zachowania. Najczęściej młodzi chłopcy, którzy nie otrzymują dostatecznej akceptacji otoczenia, szukają jej poprzez zmianę wyglądu ciała, przekazywaną przez media. Chęć posiadania proporcjonalnego wyglądu w myśl światowych trendów oraz kult siły, który często występuje u chłopców sprawiają, że niektórzy z nich nie potrafią poradzić sobie ze wszystkimi konsekwencjami zmiany swojego wyglądu zewnętrznego.
Istotną rolę gra najbliższe otoczenie młodego mężczyzny. Jeśli jest to rodzina, w której preferowane są szczupłe sylwetki i takie aktywności, jak taniec, modeling czy aktorstwo, łatwiej popaść w tego rodzaju zaburzenie. Jednak nie tylko to jest przyczyną anoreksji. Chłopcy, którzy doświadczyli dużego stresu, na skutek np. wypadku, przeprowadzki czy śmierci bliskiej osoby również są bardziej narażeni na zaburzenia odżywiania. Należy jednak dodać, że są to czynniki wyzwalające, a nie pierwotne przyczyny tego zjawiska.
Symptomy anoreksji u mężczyzn
Społeczeństwo często wie, co to jest anoreksja, ale zwykle głównie ze względu na niski odsetek zachorowań w stosunku do dziewcząt, nie zauważa tego problemu u młodych chłopców. Niemniej objawy anoreksji w przypadku obu płci są podobne.
Obserwuje się dużą utratę wagi w momencie, w którym chłopcy zwykle przybierają na masie. Chłopcy tak jak dziewczynki odmawiają spożywania wspólnych posiłków w domu, jedzą w swoich pokojach, ale częściej wyrzucają lub ukrywają jedzenie. Podczas posiłku osoba cierpiąca na anoreksję rozdrabnia pokarm na talerzu na małe kawałki i zjada z tego niewiele. Dodatkowo chłopcy sprawdzają swoją wagę i liczą wszystkie kalorie. Również, co raczej jest naturalne, wykonują ćwiczenia fizyczne, ale niepokojące są częstotliwość i intensywność tych ćwiczeń.
Z czasem objawy somatyczne się nasilają. Zaczynają wypadać włosy, skóra się łuszczy, mogą też zdarzyć się przypadki omdlenia. Istotnie zmienia się nastrój. Wraz z upływem lat mogą wzmagać się objawy obniżonego nastroju czy wręcz depresji. Nieobce są również myśli i próby samobójcze, mówienie o tym i zainteresowanie tematyką śmierci.
Szukanie pomocy specjalistycznej a rozpoznanie choroby
To, jak leczyć anoreksję, zależy od czasu jej trwania i prawidłowej diagnozy, którą stawia się na podstawie symptomów. Im wcześniej problem zostanie zidentyfikowany, nazwany i zaakceptowany, tym łatwiej i sprawniej odbędzie się leczenie. Rozpoznanie choroby przez specjalistów nie powinno nastręczać większych problemów, natomiast gorzej jest z rozpoznaniem jej przez najbliższe otocznie chorego.
Rodzice, koledzy i nauczyciele to zwykle najbliżsi młodym kobietom i mężczyznom, którzy borykają się z problemem anoreksji. Na początku objawy zaburzenia mogą być wypierane przez otoczenie, które tłumaczy je jako przejściowe okresy dorastania, czasowe obniżenie nastroju spowodowane złymi ocenami w szkole czy krótkotrwałe przeszkody, które jakoś same miną. Niestety z czasem okazuje się, że problem narasta, a rodzina i otoczenie przyzwyczajone do pewnego trybu życia osoby chorej nie zauważa już żadnego problemu. Ich stan zaniepokojenia jest na tyle niski, że nie wykazują inicjatywy w przezwyciężeniu choroby.
Dużą rolę odgrywają emocje i różne schematy myślenia w rodzinie chorego. To on zwykle z czasem podporządkowuje sobie najbliższe otoczenie, manipulując nim i pozbawiając możliwości rzetelnej krytyki. Co więcej, osoba chora zamyka się niejako w swoim problemie, bo nie widzi innego wyjścia niż spożywanie coraz mniejszej ilości posiłków. Nawet silne reakcje organizmu, jak omdlenia czy zawroty głowy nie są wystarczające, aby przemyśleć krytycznie swoje zachowanie.
Czasami asumpt do zmiany postawy przychodzi z zewnątrz w postaci dalszej rodziny, która odwiedza chorego po dłuższym czasie. To ona zwykle pierwsza zauważa zmiany w ciele i zachowaniu. Tak samo mogą zareagować nauczyciele i pedagodzy, którzy dzięki swojemu przygotowaniu, są w stanie zdiagnozować problem, a przynajmniej zwrócić na niego uwagę.
Stygmatyzacja chorych
Rodzina chorego może zdawać sobie sprawę, co to jest anoreksja, ale z różnych powodów nie chcieć pomóc cierpiącej osobie. Przyczyn tego stanu rzeczy może być wiele. Od psychologicznych – czyli wspomnianego zmanipulowania przez chorego – po socjoekonomiczne, czyli niewiedzę, gdzie i jak uzyskać pomoc oraz z braku środków finansowych. Jednak przyczyną może być też stygmatyzacja chorego przez rodzinę, która zrzuca na nią całą winę za powstanie i rozwój zaburzenia. W szerszym kontekście to cała rodzina może zostać napiętnowana przez dalszych lub bliższych krewnych, chcących odciąć się od problematycznych ziomków.
Stygmatyzacja chorego lub jego rodziny prowadzi jednak do nasilenia się objawów choroby i utrudnia podjęcie odpowiedniego leczenia i terapii.Rodzina wraz z chorym wpada w taki zamknięty krąg otoczenia i przestaje zauważać pomoc płynącą od pedagogów, psychologów czy lekarzy. Niestety stygmatyzacja nie znika wraz z rozpoczęciem choroby. Zdarza się, że nawet po latach osoba już wyleczona może wciąż nosić łatkę anorektyka lub anorektyczki. Raz nadane znaczenie utrwala się i trudno jest potem zmienić schemat myślenia, nawet wobec oczywistych zmian.
Stąd specjaliści biją na alarm i postulują powstrzymanie się od złośliwych komentarzy wobec osoby chorej lub jej rodziny. Lepsza jest nawet cisza, która zapada nad chorym niż ciągłe obmawianie go na forum bliskich i przyjaciół. Nie warto też wskazywać winnych takiego stanu rzeczy, bo najważniejsze co jest wówczas potrzebne, to życzliwa pomoc i cierpliwość w długim procesie leczenia.
Znane osoby, które cierpiały na anoreksję
Problem anoreksji na świecie nie znika i co jakiś czas słyszy się i widzi znane osobistości świata mediów, show biznesu, kultury czy sportu, które borykają się z tym psychicznym zaburzeniem. Anoreksja i bulimia nie omijają znanych i sławnych postaci z różnych zakątków świata, w tym z Polski. Do cierpiących na te zaburzenia należą lub należeli:
- Beata Pawlikowska,
- Lady Gaga,
- Kesha,
- Jane Fonda,
- Elton John,
- Księżna Diana,
- Kate Winslet,
- Allegra Versace,
- Taylor Swift.
Anoreksja a bulimia
Anoreksja i bulimia to rodzaje zaburzeń odżywiania o podłożu psychicznym, które mają podobną etiologię i przebieg, choć mogą różnić się niektórymi objawami. Bulimia inaczej zwana jest również jako żarłoczność psychiczna. Główną różnicą między nimi jest to, że w przypadku bulimii osoba chora gwałtownie objada się, a następnie prowokuje wymioty lub stosuje środki przeczyszczające.
Bulimia, w przeciwieństwie do anoreksji, objawia się chronicznym zmęczeniem i ospałością, ciągłymi wymiotami, bólami brzucha, problemami z zębami czy nieregularnymi miesiączkami (co w późniejszym etapie anoreksji też może się pojawić). W przypadku bulimii mogą z czasem wystąpić problemy hormonalne, neurologiczne i sercowe, problemy z układem nerwowym i kostnym. Możemy wyróżnić dwa typy bulimii: przeczyszczający i nieprzeczyszczający. W tym pierwszym chory po okresie przejadania się stosuje środki wymiotne lub moczopędne, może też prowokować wymioty. W typie drugim osoba cierpiąca na bulimię po epizodzie żarłoczności stosuje różne diety i głodówki i nie zażywa żadnych środków przeczyszczających oraz nie doprowadza się do torsji.
Na samym początku przyczyny anoreksji i bulimii są niemal identyczne. Zazwyczaj wynikają z braku akceptacji swojego ciała i szerzej, z zaburzonych relacji z najbliższymi. Niepowodzenia, lęk przed porażką, która skłania do nieustannego dorównywania innymi, niezdrowa rywalizacja, czy w końcu trudne doświadczenia w rodzinie – mogą być przyczyną zarówno anoreksji, jak i bulimii. Oba zaburzenia w końcu mogą doprowadzić do skrajnego wyczerpania organizmu, a w konsekwencji do konieczności hospitalizacji. W obu też równie ważne jest wczesne wykrycie choroby, wnikliwa obserwacja osoby wpadającej w zaburzenie i okazywanie pomocy.
Anoreksja a inne zaburzenia psychiczne
Anoreksja niesie za sobą ryzyko wystąpienia innych zaburzeń psychicznych. Do najczęstszych należy bulimia. Niektóre badania pokazują, że nawet po siedmiu latach zdiagnozowana na początku anoreksja może przerodzić się w bulimię. I na odwrót. Bulimia przechodzi niekiedy w anoreksję. Może się zdarzyć również, że po anoreksji wpada się w bulimię i znowu w anoreksję.
Inne badania mówią, że u około 68% pacjentów z anoreksją i około 63% z bulimią zauważono objawy depresji. U chorych na te zaburzenia nierzadko występują też zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Często można zaobserwować współwystępowanie zaburzeń osobowości, np. typu borderline, które charakteryzuje się, między innymi dokonywaniem samookaleczeń. Wraz z anoreksją mogą występować zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju i skłonność do nadużywania substancji psychoaktywnych.
Wystąpienie innych zaburzeń w przypadku anoreksji jest wysoce prawdopodobne. Dlatego bardzo ważne jest postawienie odpowiedniej diagnozy. Dobrym znakiem jest to, że lecząc anoreksję można równocześnie walczyć np. z depresją czy zaburzeniami osobowości.
Jak walczyć z anoreksją u dziecka – porady w pigułce
Leczenie anoreksji u dzieci powinno być kompleksowe. Pierwszą rozmowę można przeprowadzić z psychologiem szkolnym (w obecności rodzica). Nie zawsze, ale często wskaże on psychoterapeutę, który pomoże przepracować niekorzystne nawyki i utarte schematy myślenia. Psychoterapia może być indywidualna lub grupowa – jest to sprawa indywidualna. Na pierwszej wizycie często obecny jest jeden z rodziców lub oboje rodzice.
Zwykle na początku zalecana jest też wizyta u lekarza pierwszego kontaktu, który wykluczy inne choroby i hospitalizacja dziecka. Z czasem może ono przybrać formę leczenia ambulatoryjnego. Jednocześnie może być wprowadzona farmakoterapia, zwłaszcza jeśli pacjent wymaga leczenia objawów depresji. Niezwykle istotna jest dietoterapia, które pomaga uzupełnić niezbędne składniki odżywcze.
Przez cały proces leczenia ogromną rolę odgrywa wsparcie emocjonalne najbliższych. Ich obecność i cierpliwość znacząco wspomagają powrót do zdrowia. Trzeba dodać, że całkowite wyzdrowienie, zwłaszcza w zaawansowanej formie zaburzenia, może trwać nawet kilka lat. Ile trwa jednak leczenie anoreksji w szpitalu? Może ono zająć od kilku tygodni do kilku miesięcy, choć nierzadko trwa dłużej. Dlatego rodzice również powinni znaleźć wsparcie dla siebie w postaci kręgu przyjaciół lub bliższej czy dalszej rodziny. Dobrym pomysłem będzie znalezienie profesjonalnych grup pomocowych.
Podsumowanie
Anoreksja jest zaburzeniem odżywiania się na tle psychicznym. Najczęściej jej przyczyny, choć mają podłoże genetyczne, leżą w środowisku rodzinnym i dotyczą zaburzeń w sferze emocji, uczuć i potrzeb. Istnieją czynniki, zwane wyzwalającymi, które bezpośrednio mogą prowadzić do rozwoju anoreksji. Są to np. trudne wydarzenia, typu przeprowadzka, rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby lub poważny wypadek. Anoreksja dotyka ludzi w każdym wieku i płci, najczęściej jednak dziewczynki w okresie dorastania, co wiąże się z pragnieniem posiadania przez nie szczupłej sylwetki.
Objawy anoreksji charakteryzują się długotrwałym unikaniem jedzenia i ograniczaniem kalorii, co powoduje utratę masy ciała. Do tego należy dodać prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających czy wykonywanie intensywnych ćwiczeń fizycznych. Wszystko po to, żeby nie przytyć. Lęk przez przybraniem na wadze oraz nieprawidłowa ocena własnego ciała powodują, że osoba cierpiąca na anoreksję nie potrafi wyjść z choroby. Wczesne rozpoznanie, choć nie jest łatwe, w szybki sposób może doprowadzić do zmiany nawyków żywieniowych. Niezbędna może okazać się psychoterapia, a w przypadku zaawansowanej choroby nawet hospitalizacja, połączona z terapią psychologiczną i żywieniową.
Anoreksja to poważna choroba naszych czasów, dlatego warto zrobić wszystko, aby uchronić siebie i najbliższych przed jej wystąpieniem i konsekwencjami.