Rzecznik Praw Dziecka

Rzecznik Praw Dziecka to strażnik praw najmłodszych. Jest to jednocześnie bardzo odpowiedzialna i ważna funkcja. Wymaga zaangażowania, wrażliwości, ogromnej pasji i dużej wiedzy. Ale czym dokładnie zajmuje się taka osoba? Przed czym chroni? Kto może skorzystać z jej wsparcia? Jakie sprawy kierowane są do Rzecznika Praw Dziecka? Poniżej wszystko dokładnie wyjaśniamy.

Rzecznik Praw Dziecka – historia

Polska historia rzecznictwa rozpoczyna się w 2000 roku. Wtedy to właśnie w naszym kraju powołano do życia urząd Rzecznika Praw Dziecka. Od tamtej pory osoba do pełnienia tej funkcji mianowana jest przez Sejm za zgodą Senatu. Na pierwszą kadencję wybrany został Marek Piechowiak. Obecnie urząd piastuje natomiast Monika Horna-Cieślak.

Sama koncepcja organu, który strzeże praw najmłodszych, jest jednak znacznie starsza. Jej początki sięgają bowiem korzeniami lat 80. XX wieku – pierwsza taka instytucja powstała w Norwegii w 1981 roku. Skandynawski urząd Ombudsmana ds. dzieci stanowi zresztą pierwowzór dla tego rodzaju instytucji, który posłużył potem wielu państwom na całym świecie, w tym do powstania RPD w Polsce. W różnych krajach organ ten ma przy tym różny zakres działania, co już zależy od wewnętrznych ustaleń.

W tym kontekście warto też wspomnieć, że sama idea ochrony praw dzieci narodziła się już po II wojnie światowej. Jej owocem było uchwalenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (1948), następnie Deklaracji Praw Dziecka (1959), aż w końcu przyjęcie Konwencji Praw Dziecka (1989), będącej podstawowym dokumentem w zakresie międzynarodowej ochrony praw dziecka.

Czym zajmuje się Rzecznik Praw Dziecka?

Rzecznik Praw Dziecka to jednoosobowy, konstytucyjny organ władzy państwowej. Ustanowiony został artykułem 72 ust. 4 Konstytucji RP z 1997 roku. Najogólniej rzecz ujmując, Rzecznik stoi na straży praw dziecka (w szczególności prawa do życia i ochrony zdrowia, do wychowania w rodzinie, do godziwych warunków socjalnych, do nauki). Kieruje się przy tym zasadami zawartymi w Konstytucji RP, Konwencji o Prawach Dziecka oraz w ustawie o RPD.

Ale co to konkretnie oznacza?

Sprawujący urząd Rzecznika Praw Dziecka chroni praw, które przysługują każdemu (!) dziecku. Zajmuje się zatem wszystkimi dziećmi – na równi i bez żadnych wyjątków. W szczególności opiekuje się zaś niepełnosprawnymi. Jego najważniejszym celem jest dobro dziecka. Działa więc na rzecz pełnego rozwoju najmłodszych. Szanuje ich godność i podmiotowość. Chroni je przed przemocą, okrucieństwem i zaniedbaniem. Reaguje na niewłaściwe traktowanie i demoralizację dzieci.

Swoje działania podejmuje z własnej inicjatywy, zachowując przy tym zgodność z ustawą. Trzeba przy tym też wiedzieć, że Rzecznik Praw Dziecka powinien zawsze kierować się zasadą poszanowania odpowiedzialności, praw i obowiązków obojga rodziców.

Z jakimi problemami można zgłosić się do Rzecznika Praw Dziecka?

Do Rzecznika Praw Dziecka zgłosić się można z różnego rodzaju problemami dotyczącymi nieletnich. Chodzi przy tym o sytuacje, kiedy prawa dziecka lub jego dobro zostały naruszone. To często okoliczności, w których doszło do przemocy, cyberprzemocy, nienawiści i nieprawidłowego traktowania dzieci. Są to nierzadko sprawy wynikające z rodzinnej sytuacji młodych ludzi.   

RPD działa na podstawie otrzymanych z różnych źródeł informacji,  które wskazują na naruszenie praw dziecka. Pamiętajmy przy tym, że zgłaszać się do niego mogą zarówno dzieci, jak i dorośli. Dla najmłodszych utworzono nawet specjalny Telefon Zaufania. Linia czynna jest 7 dni w tygodniu przez całą dobę. Wystarczy zadzwonić pod numer 800 12 12 12, aby otrzymać wsparcie. Konsultacja jest anonimowa i bezpłatna. Na rządowej stronie internetowej dostępny jest również czat, z którego mogą skorzystać dzieci i młodzież, aby uzyskać potrzebną pomoc.

Kim jest i kto może zostać Rzecznikiem Praw Dziecka?

W roku 2024 Rzecznikiem Praw Dziecka w Polsce jest znana adwokatka, aktywistka i działaczka społeczna. To osoba pełna pasji, która już w wieku 19 lat odkryła swoje powołanie, jakim jest ochrona praw najmłodszych. Monika Horna-Cieślak była również współautorką wielu ważnych – zwłaszcza z perspektywy praw dzieci – aktów prawnych. Pracowała m.in. przy tworzeniu nowych standardów ochrony małoletnich – tzw. „Ustawie Kamilka”. Objęła urząd w grudniu 2023 roku po swoim poprzedniku, którym był Mikołaj Pawlak.

Trudno ukryć, że Rzecznik Praw Dziecka to bardzo ważna i niezwykle odpowiedzialna funkcja. Chodzi w końcu o ochronę najmłodszych i bezbronnych. Stąd też istnieją ściśle określone wymogi i kwalifikacje, jakie musi mieć osoba, która ubiega się o to stanowisko.

Urząd sprawować może wyłącznie obywatel polski, który posiada pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych. Warunkiem jest także ukończenie studiów wyższych z tytułem magistra (lub równorzędnym). Wymaga się też co najmniej pięcioletniego doświadczenia w pracy z dziećmi lub na ich rzecz. Rzecznik Praw Dziecka nie może być skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne. Należy dodać do tego nieskazitelny charakter kandydata oraz wysoki autorytet ze względu na wrażliwość społeczną oraz walory moralne.

Warto też wspomnieć, że osoba na tym stanowisku – podobnie jak Rzecznik Praw Obywatelskich – jest niezależna w swoich działaniach od innych organów państwowych (odpowiada jedynie przed Sejmem). Ma prawo do korzystania ze względnego immunitetu formalnego oraz nietykalności osobistej.