Samotne wychowywanie dziecka to niełatwa sprawa. Rodzic zastanawia się, czy poradzi sobie w pojedynkę? W Polsce najczęściej w takiej sytuacji są kobiety. Muszą pogodzić bycie pełnoetatową mamą z pracą zarobkową. Niekiedy pieniędzy nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich potrzeb. Wtedy z pomocą mogą przyjść dodatki i zasiłki ustalone przez państwo oraz inne formy pomocy. Ile dostaje samotna matka? Jakie są warunki otrzymania pieniędzy?
Spis treści
Samotna matka – definicja
Kim jest samotna matka? Aby zostać uznaną za samotną matkę, przede wszystkim konieczne będzie udowodnienie, że nie mieszka się i nie wychowuje dziecka wspólnie z partnerem lub mężem (nie łoży on także na potrzeby dziecka).
W myśl art. 6 ust. 5 ww. ustawy za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się jednego z rodziców albo opiekuna prawnego, jeżeli osoba ta jest panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów. Za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się również osobę pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności (Pismo Izby Skarbowej IPPB4/415-38/12-4/JK3).
W niektórych przypadkach urzędy sprawdzają fakt samotnego rodzicielstwa. Można je udowodnić, dostarczając odpowiednie dokumenty, np. prawomocny wyrok sądu o rozwodzie albo separacji. Innym świadectwem może być akt zgonu. Samotne matki często są proszone o przedstawienie także oświadczenia o samotnym wychowywaniu dziecka czy też o niewychowywaniu dziecka wspólnie z jego rodzicem, o czym mówi np. art. 150 ust. 2 pkt 1 lit c Ustawy o prawie oświatowym.
Co ciekawe, sam fakt, że osoba samotna zwiąże się z innym partnerem, nie jest jeszcze podstawą do zabrania jej dodatków czy zasiłków lub uniemożliwienia preferencyjnego rozliczania się w formularzu PIT. Wynika to z faktu, że ten mężczyzna może w żadnym stopniu nie uczestniczyć w wychowaniu dziecka.
Samotna matka – dodatki i zasiłki
Na co może liczyć samotna matka? Dodatki obejmują nie tylko pomoc finansową, ale także różne udogodnienia. Są to m.in.:
- dodatki dla samotnej matki,
- PIT na preferencyjnych zasadach,
- ulgi prorodzinne,
- świadczenie 500+,
- alimenty,
- zwrot kosztów opieki nad dzieckiem,
- pierwszeństwo w przyjęciu dziecka do przedszkola lub żłobka,
- mieszkanie dla samotnej matki.
Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka
Dodatek z tego tytułu jest przeznaczony dla matki, ojca lub innego prawnego opiekuna. Warunkiem będzie samotne wychowywanie dziecka z następujących powodów:
- śmierć drugiego z rodziców,
- brak wiadomości o tym, kim jest ojciec,
- oddalenie powództwa o ustalenie świadczenia alimentacyjnego lub niezasądzenie alimentów.
Należy więc dostarczyć odpowiednie dokumenty, potwierdzające któryś z powyższych faktów.
Ile wynosi taki dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka? Obecnie to 193 zł miesięcznie na jedno dziecko. Jeśli samotny rodzic ma więcej dzieci, to ta suma nie może być większa niż 386 zł na wszystkie. Nieco inaczej rzecz się ma, gdy podopieczny jest niepełnosprawny – wtedy dziecko dostanie o 80 zł więcej (do o 160 zł więcej na wszystkie dzieci). Dziecko może pobierać ten dodatek aż do 24 r. ż., jeśli uczy się w szkole, a jego rodzice nie żyją.
Warto zauważyć, iż omawiane sumy są tylko dodatkami dla samotnej matki. Aby je otrzymać, należy się najpierw zakwalifikować do zasiłku rodzinnego.
PIT – rozliczenie samotnej matki na preferencyjnych zasadach
W rozliczeniach PIT za 2022 r. samotna matka będzie mogła skorzystać z ulgi na dziecko. Ustawa o podatku PIT przewiduje możliwość wspólnego rozliczania się z dzieckiem w preferencyjnej formie dla osób, które są samotnymi opiekunami. W razie wątpliwości warto zajrzeć do Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, zwłaszcza do art. 6., dotyczącego opodatkowania dochodów małżonków i osób samotnie wychowujących dzieci.
By móc skorzystać z takiej ulgi i otrzymać zwrot części zapłaconych podatków, trzeba spełnić ważny warunek. Tylko jeden z rodziców, ten, który faktycznie wyłącznie opiekuje się dzieckiem, może wystąpić o to preferencyjne rozliczenie. Może nim być osoba rozwiedziona, owdowiała, po orzeczeniu separacji, panna (lub kawaler), pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności.
Co ważne, osoba samotnie wychowująca dziecko, która chce się rozliczyć na preferencyjnych zasadach, nie może być opodatkowana m.in.:
- tzw. podatkiem liniowym,
- zryczałtowanym podatkiem dochodowym (z wyjątkiem dochodów z prywatnego najmu).
Jak się oblicza podatek w sytuacji wspólnego rozliczania z dzieckiem? Za 2022 r. podatek zostanie ustalony w wysokości podwójnej podatku obliczonego od połowy dochodów osoby rodzica. Można też wykorzystać podwójną wartość kwoty wolnej od podatku. Jeżeli dziecko pracuje, to limit jego zarobków podwyższono obecnie do 16061,28 zł.
Ulgi prorodzinne jako dodatki dla samotnej matki
Jeśli dana osoba samotnie wychowuje dziecko, wciąż może skorzystać z ulgi prorodzinnej. Jest to jedno z najczęściej wykorzystywanych przez rodziców praw, jeśli chodzi o roczne rozliczenia PIT. Aby z niej skorzystać, samotna matka jednego dziecka nie może przekroczyć dochodu 112.000 zł. W przypadku podatnika niepozostającego w związku małżeńskim (również przez część roku – np. współmałżonek pozbawiony jest praw rodzicielskich, odbywa karę pozbawienia wolności lub orzeczono separację), kwota ta wynosi 56.000 zł. Jeśli dana osoba ma więcej niż jedno dziecko, podane sumy nie obowiązują. Obecnie limit zarobków dziecka wynosi 16 061,28 zł rocznie, czyli dwunastokrotność renty socjalnej (przy czym jej samej nie włącza się w podaną sumę).
Świadczenie 500+ dla samotnych matek
Świadczenie 500+ dotyczy każdego dziecka, także tego, którym opiekuje się samotna matka. W tym przypadku nie obowiązują kryteria dochodowe, trzeba jednak pamiętać o tym, by terminowo składać kolejne wnioski. Prawo nie jest bowiem nadane raz na zawsze, ale obowiązuje od 1 czerwca do 31 maja następnego roku. Trzeba wiedzieć, że od początku 2022 r. obowiązują nieco inne zasady niż wcześniej. Obecnie to Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest odpowiedzialny za obsługę i rozpatrywanie wniosków oraz przyznawanie świadczenia wychowawczego. Wcześniej zajmowały się tym wydzielone komórki urzędów gmin.
Od 2022 wniosków nie można złożyć inaczej niż tylko drogą elektroniczną przez portal PUE ZUS lub też bankowość elektroniczną. Co więcej, wypłata tego świadczenia odbywa się na wskazany we wniosku rachunek bankowy przelewem. Rodzic jest więc zobligowany do posiadania własnego konta. Wniosek należy składać od 1 lutego do 31 maja roku. Warto więc zapisać sobie daty i odpowiednio wcześniej wypełnić formularz.
Pieniądze może otrzymać ten opiekun (np. samotnie wychowujący dziecko), który faktycznie opiekuje się małoletnim i łoży na niego. Nie jest dozwolone, by oboje – matka i ojciec osobno występowali do ZUS-u o wypłatę świadczenia. 500+ można otrzymywać do czasu ukończenia przez dziecko 18 roku życia, chyba że wcześniej wstąpiło w związek małżeński (kobiety mogą to zrobić po skończeniu 16 lat) lub zostało umieszczone w instytucjach takich jak zakład poprawczy, schronisko dla nieletnich, szkoła wojskowa lub inna o podobnym charakterze, ośrodek wychowawczy, areszt czy zakład karny.
Alimenty dla samotnej matki
Samotna matka ma prawo do alimentów. Jeśli ojciec dziecka żyje i pracuje, co do zasady powinien łożyć na swoje dziecko. Jak je uzyskać? Należy złożyć odpowiedni wniosek w wydziale rodzinnym i dla nieletnich sądu rejonowego odpowiadający miejscu zamieszkania danej osoby. W piśmie powinny być takie dane, jak:
- przyczyna złożenia pozwu,
- wysokość alimentów,
- dane o osobie pozwanej, w tym m.in. jej zawód, wykształcenie czy sytuacja finansowa – to ułatwi określenie wysokości zasądzanej sumy,
- odpisy aktów stanu cywilnego, np. narodziny dziecka, zgon czy zawarcie związku małżeńskiego.
Ważne, by odpisy pozwu były przygotowane dla każdej ze stron. Osoba występująca z wnioskiem nie musi ponosić żadnych kosztów sądowych. Warto wiedzieć, że art. 7 pkt 5 Ustawy o świadczeniach rodzinnych mówi, że zasiłek rodzinny przyznawany powinien być dopiero po obraniu i wyczerpaniu drogi sądowej o zasądzenie alimentów tego z rodziców, który nie podejmuje się bezpośredniej opieki nad dzieckiem. Wychodzi się bowiem z założenia, że to oboje rodzice powinni w pierwszej kolejności dbać o dobro dziecka i zabezpieczenie jego materialnych potrzeb. Jeżeli sąd oddali ten wniosek, wtedy można się starać o zasiłek rodzinny.
Jeśli ojciec nie chce płacić na swoje dziecko, matka może otrzymać pieniądze z tzw. funduszu alimentacyjnego. Kryterium dochodowe to 900 zł netto na osobę w rodzinie (w okresie świadczeniowym 2022/2023). Co miesiąc można dostać kwotę, która jest orzeczona prawomocnym wyrokiem sądu (jednak nie więcej niż 500 zł na osobę.
Zwrot kosztów opieki nad dzieckiem
Czym jest zwrot kosztów opieki nad dzieckiem? To zrefundowanie (zwykle w części) udokumentowanych kosztów poniesionych w związku z opieką nad jednym lub kilkorgiem dzieci do 7 roku życia. Te pieniądze mogą być wypłacone osobie bezrobotnej, która chce podjąć pracę, lub zostanie skierowana na staż, a nie ma z kim zostawić małoletniego podopiecznego. Obecnie miesięczne przychody nie mogą przekraczać minimalnego wynagrodzenia – w 2022 r. to 3010 zł brutto (2363 zł netto). Natomiast od 1 stycznia do 30 czerwca 2023 roku wyniesie ono 3490 zł, z kolei od 1 lipca do 31 grudnia 2023 roku – 3600 zł. Zwrot kosztów opieki otrzymuje się nie dłużej niż 6 miesięcy (chyba że staż trwa dłużej). Urzędem właściwym do złożenia wniosku (oraz załączników) jest powiatowy urząd pracy.
Przedszkole – pierwszeństwo w przyjęciu do oraz zwolnienie z opłat
Samotna matka może liczyć na to, że jej dziecko będzie miało pierwszeństwo, jeśli chodzi o przyjęcie do placówki państwowej. Dzięki temu będzie mogła łatwiej wrócić do pracy (lub poszukać nowej), np. kilka-kilkanaście miesięcy po porodzie. Aby uniknąć nieporozumień, komisja przyznająca miejsce może niekiedy (choć nie zawsze) zgłosić się np. do burmistrza miasta, czy wójta gminy z pytaniem o to, czy dana osoba naprawdę jest samotnym rodzicem. Łatwo to skontrolować np. sprawdzając adresy zameldowania, zeznania roczne PIT, przeprowadzając wywiad środowiskowy. Warto dodać, pierwszeństwo w przyjęciu do przedszkola nie jest odgórnie ustalonym prawem, ale zapisem, który wprowadzają jedynie niektóre samorządy.
Mają one także prawo wystosować ustawę, zgodnie z którą rodzic może ubiegać się o zwolnienie z opłat (całkowite lub częściowe) w sytuacji, gdy jego dochody są niskie. Podobna sytuacja jest np. z obiadami w szkole, ponieważ dzieci mogą mieć je opłacone przez urząd gminy. Każda gmina ustala własne kryterium dochodowe, więc warto zadzwonić do ośrodka pomocy społecznej i dopytać o szczegóły.
Mieszkanie dla samotnej matki
Dach nad głową to jedna z podstawowych potrzeb każdego człowieka, zwłaszcza samotnych matek wychowujących dzieci. Można starać się o mieszkanie socjalne lub komunalne, gdy jest się w trudnej sytuacji życiowej. Najważniejszym kryterium jest niski dochód osoby, która się o nie ubiega. Przy tym kryterium może być inne w każdej gminie (zostaje ono podane do wiadomości publicznej poprzez uchwałę rady gminy). Więcej informacji można uzyskać, czytając Ustawę z dnia 21.06.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego.
Decyzja o przyznaniu lokalu jest podejmowana także po rozpatrzeniu indywidualnej sytuacji życiowej kandydata. Im trudniejsza sytuacja, tym łatwiej będzie uzyskać miejsce w kolejce. Aby uzyskać prawo do mieszkania od gminy, samotna matka powinna złożyć wniosek oraz oświadczenie o stanie majątkowym członków gospodarstwa domowego, jak również informację o wysokości dochodów członków gospodarstwa domowego za trzy ostatnie miesiące. Jeśli chodzi o mieszkanie socjalne, to przyznana powierzchnia przypadająca na jednego członka danego gospodarstwa domowego musi wynosić co najmniej 5 metrów kwadratowych. Czynsz za takie lokale jest zazwyczaj bardzo niski, ale standard również może być obniżony.
Zasiłek celowy dla samotnej matki
Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej wprowadziła możliwość przyznania zasiłku celowego. W przypadku samotnych matek może być on wykorzystany np. na zakup ubrań dla dziecka, opału, żywności czy też sfinansowanie pogrzebu np. współmałżonka. Szczegółowe wymogi, dotyczące przyznania tego zasiłku zależą od danej gminy. Kryterium dochodowe obecnie wynosi 600 zł – to dochód w przeliczeniu na jedną osobę w rodzinie. Aby dostać pieniądze, należy napisać podanie do urzędu. Wiele z gmin ma swoje własne formularze, warto więc dopytać o nie w sekretariacie danej placówki.
Samotna matka – dodatki i zasiłki. Podsumowanie
W dzisiejszych czasach często zdarzają się sytuacje, gdy jedno z rodziców zostaje samodzielnym tatą lub mamą. GUS podaje, że tych pierwszych jest w Polsce 2,8 proc. Samotne matki stanowią aż 19,4 proc. wszystkich rodzin. Dodatki dla samotnej matki i innego rodzaju pomoc, m.in. ze strony państwa ułatwi zaspokojenie przynajmniej najbardziej podstawowych potrzeb. Osoby, które mają trudną sytuację, mogą się zwrócić o wsparcie do urzędu gminy, czy do ZUS o 500+. Nie można zapominać o alimentach, każdy bowiem rodzic ma obowiązek utrzymywać swoje dziecko, co stanowi Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Warto zapytać także o dofinansowanie opieki nad małoletnim.
