Czasami związek dwojga ludzi rozpada się i, mimo że rodzina obejmowała już młodsze pokolenie, rodzice się rozstają. Gdy matka lub ojciec dziecka zwiąże się z inną osobą, często pojawia się przyrodnie rodzeństwo. Co dokładnie oznacza to sformułowanie i z czym wiąże się posiadanie przyrodniego brata lub siostry?
Spis treści
Dzieci wobec rozwodu rodziców
W Polsce w 2021 roku rozwiodło się prawie 61 tys. par małżeńskich, a dla ok. 800 związków orzeczono separację. Dla wielu rodzin rozwód jest bardzo trudnym doświadczeniem, którego negatywne konsekwencje dotykają zarówno dorosłych, jak i dzieci.
Często zdarza się, że po jakimś czasie kobieta lub mężczyzna nawiązuję relację z nową osobą i pojawiają się kolejne dzieci. Wtedy dziecko z pierwszego małżeństwa zwykle poznaje swoje przyrodnie rodzeństwo.
Czasami relacja z nowym przyrodnim bratem lub siostrą nawiązuje się naturalnie i jest bardzo pozytywna. W innych przypadkach, gdy dziecko po rozwodzie traci kontakt z ojcem lub matką, może poznać swoje rodzeństwo przyrodnie po dłuższym czasie, nawet po wielu latach. Jeśli kontakt z rodzicem nie jest utrzymywany, to taka osoba może nawet nigdy nie dowiedzieć się o istnieniu przyrodniej siostry lub brata, z którym ma wspólne geny.
Przyrodnie rodzeństwo – co to znaczy?
Definicja przyrodniego rodzeństwa jest dość prosta. Sformułowanie to oznacza dzieci, które mają wspólną matkę i innych ojców, lub wspólnego ojca, a inne matki.
W przypadku rodzeństwa przyrodniego definicja jasno wskazuje, że jeden z rodziców musi być wspólny. Jeśli tak nie jest, a dzieci różnych osób mieszkają pod jednym dachem, czasami mówi się o rodzinie patchworkowej.
Gdy kryterium jednego wspólnego rodzica nie jest spełnione, a dzieci, które nie są ze sobą spokrewnione, wychowują się razem, (np. któreś z dzieci jest adoptowane), mówimy o rodzeństwie przybranym.
Aby to łatwiej zapamiętać, można zauważyć, że słowo „przyrodni” ma w sobie cząstkę nawiązującą do „rodu”. Jeśli ktoś należy do tego samego rodu, oznacza to, że istnieje związek pokrewieństwa. W przypadku rodzeństwa przyrodniego pokrewieństwo łączy dzieci przez to, że mają tę samą matkę lub ojca.
Z definicją przyrodniego rodzeństwa wiążą się też takie pojęcia jak macocha i ojczym. Przyrodni brat lub siostra może bowiem pochodzić ze związku ojca z macochą, lub matki z ojczymem.
Kim jest brat przyrodni?
Wiele osób nie ma pewności, kto to jest brat przyrodni. Pojęcie to może się mylić z bratem przybranym, przysposobionym, a także „przyszywanym”.
Otóż definicja brata przyrodniego jest dosyć prosta – jest to osoba płci męskiej, z którą ma się tę samą matkę a innego ojca lub tego samego ojca, a inną matkę. Ważne są tutaj związki genetyczne – chodzi o biologicznego rodzica, a nie tego, który ostatecznie wychowuje dziecko.
Rodzeństwo przyrodnie może być starsze lub młodsze, nie ma to znaczenia. Podobnie fakt mieszkania razem lub osobno nie liczy się – jedyną istotną dla definicji kwestią jest pokrewieństwo.
Kim jest siostra przyrodnia?
Podobnie jak w przypadku brata przyrodniego, kluczowe do rozwikłania, kto to jest przyrodnia siostra, jest pokrewieństwo między ludźmi.
Jeśli ktoś ma z osobą płci żeńskiej wspólną matkę, a innego ojca lub wspólnego ojca, ale inną matkę, to jest to dla niego siostra przyrodnia.
Jeśli dzieci mają zupełnie różnych rodziców i nie są ze sobą spokrewnione, nie można nazwać ich przyrodnim rodzeństwem. Gdy wychowują się razem, a jedno z dzieci jest przysposobione (adoptowane), mówimy o przybranym bracie lub siostrze.
Rodzeństwo przyrodnie w świetle prawa
Polskie prawo nie definiuje pojęcia rodzeństwa. Wyróżnia się natomiast linie i stopnie pokrewieństwa, które są istotne np. w czasie orzekania o tym, kto dziedziczy spadek lub czy dwoje ludzi może wziąć ślub.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy mówi, że krewni w linii prostej to osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii bocznej są natomiast osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, jednak nie w linii prostej – właśnie ta sytuacja dotyczy rodzeństwa.
Innymi słowy, rodzeństwo – czy to rodzone, czy przyrodnie, to krewni w linii bocznej. Matka lub ojciec to krewni w linii prostej, podobnie jak syn i córka – bez względu na to, kim był drugi z rodziców.
Przyrodnie rodzeństwo – ślub
Czy przyrodnie rodzeństwo może być razem w kontekście związku uczuciowego między kobietą i mężczyzną? Zgodnie z polskim prawem, ślub przyrodniego rodzeństwa nie może się odbyć, ze względu na istnienie bliskiego pokrewieństwa między taką parą.
Rodzeństwo przyrodnie w świetle prawa kościelnego także nie może wziąć ślubu. Kodeks Prawa Kanonicznego wyraźnie zabrania małżeństw pomiędzy krewnymi w linii bocznej, aż do czwartego stopnia. W związku z tym ślub kościelny nie jest możliwy nie tylko w przypadku rodzeństwa (czy to rodzonego, czy przyrodniego), ale także w odniesieniu do kuzynostwa.
Niedopuszczalny jest zarówno formalny związek rodzeństwa, jak i bliskość cielesna. Seks z przyrodnią siostrą lub bratem są stanowczo zakazane w kulturze zachodniej. Ten temat tabu kilka lat temu przełamała amerykańska pisarka Penelope Ward, ukazując w romansie „Przyrodni Brat” erotyczną relację rodzeństwa Grety i Eleca. Książka stała się bestsellerem i jest obecnie szeroko dostępna w sprzedaży, w formie drukowanej, oraz jako e-booki czy audiobooki.
Dzieci mające jedną mamę
Dzieci, które mają jedną mamę a innych ojców, to rodzeństwo przyrodnie. Taka rodzina może mieszkać razem, np. jeśli mama jest wdową i dzieci z pierwszego małżeństwa wychowują się wspólnie z potomstwem z kolejnego związku.
W innych rodzinach dzieci mające jedną mamę, ale różnych ojców, mieszkają przy ojcach, a z matką łączą ich mniej lub bardziej bliskie więzi. Bardzo rzadko zdarzają się rodziny patchworkowe, w których pod jednym dachem żyją zarówno matka, jak i jej dzieci oraz ich różni ojcowie.
Dzieci mające jednego tatę
Dzieci mające jednego tatę, ale różne mamy, to także rodzeństwo przyrodnie. Niezależnie od tego, jakie relacje między nimi panują, oraz czy spotykają się często, czy też wcale, liczy się tutaj pokrewieństwo i wspólne geny.
Czasami zdarza się, że dziecko z pierwszego małżeństwa po rozwodzie rodziców zostaje przy ojcu. Wtedy, jeśli wychowuje je nowa partnerka taty, nazywa się ją macochą, a dziecko otrzymuje miano pasierba lub pasierbicy.
Rodzeństwo przyrodnie – dziedziczenie
W związku z tym, że polskie prawo nie definiuje pojęcia rodzeństwa, pojawiają się wątpliwości dotyczące dziedziczenia spadków po rodzicach przez przyrodnich braci lub siostry.
Czy np. brat przyrodni, którego nie widziało się przez całe życie, dziedziczy po zmarłej mamie w równym stopniu, co dziecko, które opiekowało się nią przez wiele lat? Wiele osób może dziwić fakt, że w świetle prawa takie kwestie nie mają znaczenia. Jeśli dwie osoby mają tego samego przodka w linii prostej, czyli matkę lub ojca, to są krewnymi 2 stopnia w linii bocznej. Dla kwestii spadkowych ważniejsze jest jednak pokrewieństwo w linii prostej, czyli związek pomiędzy przodkiem a potomkiem.
Kiedy ktoś umiera, nie pozostawiając ważnego testamentu, wchodzi w życie dziedziczenie ustawowe. Wtedy trzeba podporządkować się kolejności dziedziczenia, którą ustala kodeks cywilny.
Spadek dziedziczą dzieci i małżonek zmarłego, w równych częściach, z zastrzeżeniem, że żonie lub mężowi przypada nie mniej niż 25% całości. Nie ma znaczenia, kto był drugim rodzicem dziecka – ważny jest jedynie stosunek pokrewieństwa z osobą, która umierając, pozostawiła po sobie spadek.
W sytuacji, gdy umrze osoba bezdzietna – panna lub kawaler – spadek przypada po połowie obojgu rodzicom takiej osoby. Jeśli zaś matka i ojciec także nie żyją, wtedy następuje dziedziczenie przez rodzeństwo, bez względu na to, czy jest ono rodzone, czy też przyrodnie.
Relacje a przyrodnie rodzeństwo
Relacje przyrodniego rodzeństwa bywają trudne. Kiedy tata lub mama mają nowego dzidziusia z kolejnym partnerem, w pierwszym dziecku może pojawić się zazdrość, smutek, żal i gniew. Nierzadko dziecko obwinia przyrodnią siostrę lub brata o rozpad małżeństwa rodziców. Dzieje się tak szczególnie wtedy, gdy związek zakończył się w wyniku zdrady, której owocem jest nowe dziecko.
Stablizacja
W takim przypadku także dorosłym jest zwykle trudno zachować zimną krew, dlatego nie ma co oczekiwać, że stosunek dziecka do przyrodniego rodzeństwa będzie pozytywny. Sytuacja może się pogłębić, jeśli kobieta, od której odszedł mąż, lub mężczyzna, którego żona opuściła dla nowego partnera, czują silną wrogość do eksmałżonka. W takim przypadku lepiej zrezygnować z prób nawiązywania relacji między dziećmi przynajmniej do czasu, gdy sytuacja się ustabilizuje, emocje opadną, a wszyscy dorośli ułożą swoje życie na nowo.
Czasami zdarza się, że przyrodnie rodzeństwo nawiązuje jednak trwałą, przyjacielską więź. Kiedy między dziećmi jest nieduża różnica wieku, mogą być dla siebie świetnymi kompanami do zabawy. Jeśli relacja utrzyma się do dorosłości, przyrodni brat lub siostra może stanowić ważne wsparcie dla rodzeństwa przez długie lata.
Rodzeństwo przyrodnie najczęściej pojawia się po rozwodzie rodziców, często w atmosferze wrogości i trudnych emocji. Czasami jednak przyrodni brat lub siostra mogą stać się członkami rodziny bez istnienia konfliktu w tle. Dzieje się tak np. wtedy, gdy mężczyzna owdowieje i założy nową rodzinę z partnerką, która staje się macochą dla dziecka z pierwszego małżeństwa. W takim przypadku, gdy w kolejnym związku rodzą się nowe maluchy, stają się od razu przyrodnim rodzeństwem dla dziecka, które miał już wcześniej jeden z partnerów.
Dobre relacje rzutują na inne osoby
Jeśli pierwsze dziecko jest zaopiekowane oraz w pełni akceptowane i kochane przez nową mamę lub nowego tatę, to całkiem prawdopodobne, że relacje z przyrodnim rodzeństwem ułożą się podobnie, jak by to miało miejsce w zwyczajnej rodzinie, gdzie więzy pokrewieństwa między dziećmi byłyby pełne. Tak samo, jak w każdej powiększającej się rodzinie, może pojawiać się zazdrość o młodsze rodzeństwo i rywalizacja o względy rodziców. Trudne zadanie, by sprostać dziecięcym emocjom, należy w takim przypadku do dorosłych.
Czasami zdarza się, że informacja o przyrodnim rodzeństwie zaskakuje rodzinę już w dorosłości, podczas odczytywania testamentu zmarłego rodzica. Kiedy brat przyrodni lub siostra, o której nie miało się pojęcia, dziedziczy część majątku po ojcu lub matce, zdziwienie może być naprawdę ogromne.
W takim przypadku sytuacja może potoczyć się różnie. Ciekawość i chęć poznania rodziny może przeważyć, wtedy rodzeństwo przyrodnie w końcu się spotka. Może się też zdarzyć, że choć jedna strona pragnie się poznać, to druga tego nie chce, przez co do spotkania nigdy nie dochodzi. W trzecim przypadku obie strony mogą nie mieć chęci na kontakt i na zawsze pozostają dla siebie obcymi osobami, mimo więzów krwi.
A co z relacjami damsko-męskimi? W przypadku dzieci, które mają jednego wspólnego rodzica, wygląda to tak samo, jak u rodzonego rodzeństwa. Zarówno seks z przyrodnią siostrą lub bratem, jak i zawieranie małżeństw, są społecznie i prawnie niedopuszczalne.
Niechęć wobec przyrodniego rodzeństwa
Jeśli dziecko poznaje rodzeństwo przyrodnie w okolicznościach, które są dla niego trudne, może odczuwać niechęć lub nawet nienawiść. Negatywne emocje mogą pojawić się zarówno wobec przyrodniego brata lub siostry, jak i w stosunku do nowego partnera jednego z rodziców.
Jeśli dziecko obwinia o to, że jego rodzice się rozwiedli, malucha, który narodził się ze związku ojca lub mamy z nowym partnerem, to bardzo prawdopodobne, że będzie czuło do niego niechęć. Młody człowiek może mieć wrażenie, że przyrodnie rodzeństwo zabrało mu mamę lub tatę. W takiej sytuacji warto tłumaczyć dziecku, że nowy brat lub siostra nie są winni rozpadowi związku, a za zaistniały stan rzeczy odpowiadają wyłącznie dorośli.
Kiedy dziecko mieszka z mamą, a ojciec zakłada nową rodzinę, w której pojawia się noworodek, pierwszy potomek może czuć się gorszy i mniej wartościowy. U dziecka z pierwszego małżeństwa mogą pojawiać się natrętne myśli, że to właśnie ono było niewystarczające dla rodzica, który opuścił rodzinę. Dziecku może się wydawać, że tata lub mama zostawili rodzinę, by mieć kolejnego, być może lepszego i bardziej kochanego, potomka.
To ekstremalnie trudna sytuacja, która może rzutować na wiele sfer życia dziecka. Jeśli tylko jest to możliwe, to należy dążyć do tego, by utwierdzić malucha w przekonaniu, że to nie on był przyczyną rozpadu małżeństwa i że rodzic, który założył nową rodzinę, wciąż go bardzo kocha, mimo że nie mieszkają już razem.
Czasami zdarza się, że mimo spotkań i prób bliższego zapoznania przyrodniego rodzeństwa, dzieci wciąż pałają do siebie niegasnącą niechęcią. W takim przypadku nie należy zmuszać młodych ludzi do utrzymywania kontaktu. Być może ich relacja kiedyś się unormuje i za kilka lat będą skłonni nawiązać bliższy kontakt? Czasami potrzeba długiego czasu, aby uczucie zazdrości i niechęci wobec przyrodniej siostry lub brata zmieniło się w akceptację.
Jak odnaleźć przyrodniego brata lub siostrę?
Zdarzają się przypadki, że człowiek dowiaduje się, o istnieniu przyrodniego rodzeństwa, dopiero gdy jest już dorosły. Taka osoba zwykle przeżywa szok i może odczuwać skrajne emocje, takie jak żal i złość, a także zaciekawienie, kim jest osoba, której się nie zna, mimo że od zawsze ma tego samego ojca lub matkę.
U osób, które dokonały takiego odkrycia, często pojawia się ochota poznania przyrodniej siostry lub brata. Czasami ta potrzeba jest niezwykle silna, a niekiedy zmienia się wręcz w obsesję.
Jeśli rodzice żyją i utrzymuje się z nimi kontakt, to można zwyczajnie zapytać, jak odnaleźć przyrodnie rodzeństwo i poprosić o udostępnienie informacji, jak nazywają się te osoby oraz gdzie można je znaleźć.
Sytuacja się komplikuje, gdy rodzice nie żyją lub wyjechali za granicę, a słuch o przyrodnim rodzeństwie zaginął. W takim przypadku można próbować poszukiwań na własną rękę, wypytując znajomych i dalszą rodzinę oraz przeszukując portale społecznościowe. Niektóre osoby poszukujące przyrodnich braci lub sióstr wynajmują w tym celu prywatnego detektywa albo zwracają się po pomoc do specjalistycznych organizacji pozarządowych, które pomagają odnaleźć zaginionych krewnych.
Znane osoby kiedyś i dziś a rodzeństwo przyrodnie
Przyrodnie rodzeństwo stanowi ciekawy temat literacki, co udowodniła niedawno amerykanka Penelope Ward, poruszając go w swej głośnej powieści erotycznej. Jednak nie tylko współczesna sztuka dotyka tematu braci i sióstr mających jednego wspólnego rodzica.
Motyw ten pojawia się m.in. w mitologii greckiej, która opowiada historię Ifiklesa, przyrodniego brata Heraklesa. Mężczyźni mieli wspólną matkę, którą była Alkmena. Herakles wykazywał nadzwyczajną odwagę już w dzieciństwie, kiedy to ocalił Ifiklesa przed wężami, zesłanymi pod osłoną nocy przez złośliwą Herę do sypialni chłopców.
Przyrodni brat towarzyszył Heraklesowi w części jego poczynań, w tym w polowaniu na dzika kalidońskiego oraz w wyprawie przeciwko Troi. Jak to bywa w mitologii, losy braci obfitowały też w konflikty, których wynikiem było m.in. zamordowanie przez Heraklesa potomków Ifiklesa.
Burzliwe relacje pomiędzy rodzeństwem przyrodnim można obserwować też u historycznych władców. Bolesław Krzywousty, XII wieczny polski książę z dynastii Piastów, był synem Władysława I Hermana, podobnie jak jego przyrodni brat, Zbigniew. Książęta rywalizowali ze sobą o polityczne wpływy, co skończyło się tragicznie. Po konflikcie zbrojnym, w który zaangażowany był także dwór niemiecki, Bolesław Krzywousty skazał Zbigniewa na oślepienie i śmierć. Następstwem tych stanowczych działań było oburzenie ludu i kryzys polityczny w kraju.
Osoby interesujące się losami współczesnych władców mogły słyszeć o przyrodniej siostrze Harry’ego i Williama, brytyjskich książąt. W rzeczywistości Laura Lopes nie jest związana żadnym pokrewieństwem z Harrym i Williamem. To córka Camilli Parker Bowles i Andrew Parker Bowlesa, urodzona w czasie, gdy ta para była pełnoprawnym małżeństwem.
Jakiś czas temu głośno zrobiło się także o przyrodniej siostrze Dody. Piosenkarka Dorota Rabczewska i Paulina Zmudczyńska mają wspólnego ojca – Pawła Rabczewskiego. Relacja tych znanych sióstr przyrodnich nie należy, delikatnie mówiąc, do najserdeczniejszych.
Jak często mamy do czynienia z tym zjawiskiem w Polsce?
Trudno powiedzieć, ilu rodzin w Polsce dotyczy zjawisko przyrodniego rodzeństwa. Liczba rozwodów z roku na rok rośnie. W 2021 roku rozstało się ponad 60 tys. par, które były po ślubie. Wiele osób po rozwodzie nawiązuje nowe relacje i wchodzi w związki, z których rodzą się kolejne dzieci.
Zdarza się też, że rodzeństwo przyrodnie pojawia się w wyniku związku wdowy lub wdowca z kolejnym partnerem. Warto pamiętać także o dzieciach, których ojciec jest nieznany. Dotarcie do przyrodniego rodzeństwa, które nie wie, kim jest jego genetyczny ojciec, jest bardzo trudne.
Statystyki w innych krajach
Trudno powiedzieć, ile osób na świecie ma rodzeństwo przyrodnie. Sprawę starają się badać m.in. socjolodzy, jednak nie jest to łatwe. Pewną wskazówką może być liczba rozwodów, ponieważ w przypadku rozpadu małżeństwa nawiązanie kolejnej relacji i pojawienie się dzieci, które mają wspólną mamę lub ojca, jest bardzo prawdopodobne.
Kraj, w którym odsetek rozwodów jest największy, to Malediwy. Na 1000 mieszkańców przypada tam ponad 5,5 przypadków rozwodu. Na drugim miejscu jest Kazachstan, z wynikiem 4,6 rozwodu/1000 os. Wysokie wartości notują też: Rosja, Belgia, Białoruś, Mołdawia i Chiny – od 3 do 4 rozwodów/1000 mieszkańców.
Trzeba jednak pamiętać, że rodzeństwo przyrodnie może pochodzić też z przypadków współżycia jednego z małżonków z partnerem spoza z małżeństwa, co wcale nie musi kończyć się rozwodem. Trudno o globalne statystyki podsumowujące takie przypadki.
Podsumowanie
Dzieci mające jedną mamę to rodzeństwo przyrodnie, podobnie jak w przypadku tego samego ojca a różnych matek. Bracia i siostry przyrodnie mogą mieszkać wspólnie lub osobno, żyć w zgodzie albo konflikcie, a nawet nie wiedzieć o swoim istnieniu.
Relacje rodzeństwa przyrodniego mogą być bardzo różne – od akceptacji i poprawnych relacji, a nawet sympatii, po niechęć, nienawiść i zazdrość. To, jak będą się do siebie odnosiły dzieci mające wspólną mamę lub tatę, zależy w dużej mierze od ich opiekunów.
A jeśli rodzeństwo przyrodnie zapała do siebie głębszym uczuciem? Czy może wziąć ślub? Polskie prawo cywilne i kościelne mówi zgodnym głosem, zarówno zawieranie małżeństw, jak i sex z przyrodnią siostrą lub bratem, są zdecydowanie zabronione.
W przypadku dziedziczenia spadku po rodzicach nie ma znaczenia, czy rodzeństwo było przyrodnie, czy rodzone. Liczy się jedynie związek pomiędzy rodzicem a dzieckiem, w linii prostej.
Niektórzy ludzie dowiadują się o istnieniu przyrodniego rodzeństwa po wielu latach. Część z nich próbuje odnaleźć brata lub siostrę. Czasami nawiązanie relacji między rodzeństwem się udaje, jednak nie zawsze jest to możliwe.
