Dzieci a rozwód. Sytuacja dzieci wobec rozstania rodziców

Rozwód rodziców i wyprowadzka z domu jednego z nich jest dla dziecka bolesnym doświadczeniem. Szczególnie w sytuacji, w której dziecko było przekonane, że między rodzicami wszystko układało się dobrze, i że zawsze wszyscy będą razem. Dzieci a rozwód to bardzo delikatny i trudny temat. Nie musi być jednak traumatycznym przeżyciem, które zaważy na ich dalszym życiu. Z artykułu dowiesz się jak przygotować siebie oraz dziecko na tę sytuację.

Rozwód rodziców – kwestie formalne

Proces rozwodowy nie dotyczy wyłącznie sytuacji pomiędzy małżonkami, lecz całej rodziny i wszystkich jej aspektów. W trakcie rozwodu zapadają decyzję o pełnieniu władzy rodzicielskiej, udziału każdego rodzica w utrzymaniu i wychowaniu dziecka, kontaktach z dzieckiem oraz jego miejscu zamieszkania.

Aby proces przebiegł sprawnie, biorąc pod uwagę przede wszystkim dobro dziecka, rodzice powinni ustalić najważniejsze kwestie między sobą lub skorzystać z pomocy mediatora rodzinnego.

Oto najważniejsze etapy rozwodu:

1. Złożenie pozwu do sądu okręgowego – pozew możemy złożyć „bez orzekania o winie” lub „z orzekaniem o winie”. W tym drugim przypadku proces trwa znacznie dłużej i zwykle wprowadza negatywną atmosferę w rodzinie, jeszcze bardziej psując relacje między rodzicami. Przy składaniu pozwu warto skorzystać z pomocy adwokata. Do pozwu należy dołączyć oryginał aktu zawarcia małżeństwa oraz odpis aktu urodzenia dziecka;
2. Po otrzymaniu odpowiedzi na pozew (czas oczekiwania ok. 2 tygodnie) zostanie wyznaczony termin rozprawy;
3. Podczas niejawnej rozprawy małżonkowie zostaną przesłuchani. Jeżeli strony nie będą zgodne co do wszystkich ustaleń, sąd skieruje rodziców na mediacje. Jeżeli jeden z małżonków zażąda orzekania o winie, zostanie wyznaczony kolejny termin;
4. Następnie toczyć się będzie postępowanie dowodowe, które ma na celu ustalenie czy doszło do zupełnego i trwałego rozpadu małżeństwa. Sprawdzane jest także, czy rozwód nie wpłynie negatywnie na sytuację dziecka;
5. Rozwód rodziców zostaje zwieńczony orzeczeniem rozwodu — można odwołać się od niego w terminie 7 dni. Jeśli to nie nastąpi, to wyrok staje się prawomocny.

Dzieci a rozwód – sprawy finansowe

Rozwód rodziców bardzo często wiąże się z pogorszeniem sytuacji finansowej jednej ze stron. Warto zatem odłożyć emocje na bok i omówić wspólnie najważniejsze kwestie jeszcze przed złożeniem pozwu. Zarówno rodzic, jak i dziecko po rozwodzie, nie powinni doświadczyć gorszej sytuacji materialnej. Ustalcie wspólnie:

• w jakim zakresie drugi rodzic powinien wspierać finansowo rodzinę do czasu orzeczenia rozwodu oraz ustalcie wysokość alimentów dla dziecka;
• kto będzie finansował większe wydatki np. zakup roweru, sfinansowanie prawa jazdy, zakup komputera itp. ;
• kto będzie finansował wycieczki i kolonie;
• kto i w jakim sezonie będzie kupował dziecku ubrania i buty; 
• kto i w jakim zakresie będzie opłacał wizyty u specjalistów.

Rozwód niesie ze sobą wiele emocji, rodzice często mają do siebie nawzajem uraz i zarzucają sobie wiele rzeczy. Należy jednak pamiętać, że zawsze trzeba kierować się dobrem dziecka i nie unosić dumą czy wykazywać złośliwością w tak istotnych kwestiach.

Jeżeli rodzice nie są w stanie samodzielnie ustalić podziału w sprawach finansowych, to warto udać się na mediację i dojść do porozumienia za pomocą bezstronnej osoby trzeciej.

Dzieci a rozwód – perspektywa psychologiczna

Rozwód dzieci rozumieją różnie, w zależności od wieku:

• niemowlęta — nie wykazują zrozumienia;
• 2-3 latki — rozumieją, że jeden z rodziców nie mieszka razem z nim, ale nie rozumie dlaczego; 
• przedszkolaki — rozumieją emocje rodziców (smutek, złość), i że nie mieszkają razem, ale nadal nie rozumieją powodu;
• szkoła podstawowa — dzieci zaczynają wykazywać zrozumienie, że rodzice już się nie kochają i dlatego nie mogą razem mieszkać;
• szkoła średnia — rozumieją, na czym polega rozwód i rozumieją powody, jednak mogą okazywać brak akceptacji.

Najważniejszą rolą rodzica w tej sytuacji jest wyjaśnienie dziecku, co się dzieje, bez oceniania drugiej strony i stawiania siebie w roli ofiary. Dzieci doskonale odczytują emocje rodziców, więc jeśli, tłumacząc sytuację, pokazujesz roztrzęsienie, złość, przygnębienie itd. to dzieciom również te emocje się udzielają.

Dzieci a rozwód, czyli trudne przeżycie, które dzięki rozmowie, zachowaniu szacunku do siebie nawzajem i do dziecka nie musi pozostawiać wielkich ran. Rozmawiając z młodszymi dziećmi postaw na prostotę przekazu. Zapewnij dziecko, że od dłuższego czasu próbowaliście się z tatą lub mamą porozumieć, ale jednak doszliście do wniosku, że nie możecie dłużej ze sobą mieszkać. Zapewnij dziecko, że oboje bardzo je kochacie i, że nadal będzie miało mamę i tatę. Przygotuj się na pytania, które mogą nie być zadane od razu. Dziecko musi mieć poczucie bezpieczeństwa, zatem wytłumacz mu, co teraz ulegnie zmianie, a co zostanie takie, jakie było.

Rozmawiając ze starszym dzieckiem, opowiedz mu, co staraliście się zrobić, aby utrzymać wasz związek. Bez względu na to czy rozmawiasz z dzieckiem samodzielnie, czy z drugim rodzicem, wykażcie się dojrzałością i przedstawcie sprawę jak najbardziej obiektywnie. Bez względu na wszystko, uszanuj emocje swojego dziecka. Zarówno przed, jak i dziecko po rozwodzie, będzie miało potrzebę wypłakania się i wykrzyczenia wszystkiego — pozwól mu na to.

Dzieci a rozwód – kto powinien sprawować opiekę?

Rozwód a dziecko to także ustalenie sprawowania opieki nad nim. Zwykle sąd przyznaje sprawowanie opieki nad małoletnim tylko jednemu z rodziców. Drugi rodzic ma ustalone kontakty z dzieckiem oraz zobowiązany jest do płacenia alimentów na rzecz dziecka.

Sąd kieruje się przede wszystkim dobrem dziecka. Wobec tego, podejmując decyzję, może jednemu z rodziców ograniczyć władzę rodzicielską lub zupełnie go tej władzy pozbawić. Decyzję podejmuje między innymi na podstawie informacji od Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego, który bada więzi dziecka z rodzicem. W przypadku dzieci kilkunastoletnich, w tym nawet nastolatków, sąd bierze również ich zdanie pod uwagę.

Coraz częściej sąd przychyla się do opieki naprzemiennej, zachowując pełnię władz rodzicielskich obojgu rodziców. Oczywiście taka sytuacja może mieć miejsce tylko wtedy, gdy rodzice potrafią się ze sobą porozumiewać i mieszkają w tym samym mieście. Aby opieka naprzemienna doszła do skutku, należy w czasie postępowania złożyć porozumienie wychowawcze, które zawiera:

• miejsce zamieszkania dziecka; 
• częstotliwość i harmonogram opieki nad dzieckiem;
• zasady i sposób kontaktowania się z dzieckiem;
• zasady podejmowania ważnych decyzji;
• sposoby rozstrzygania konfliktów; 
• podział kosztów utrzymania i wychowania dziecka.

Istotnym tematem w zakresie opieki jest też często występująca mamoza. Zjawisko to sprawia, iż dzieci jednoznacznie określają przywiązanie tylko do mamy. W przypadku silnej relacji z ojcem będzie to tatoza.

Dzieci a rozwód – jak je przygotować na tę okoliczność?

Bez względu na to, jak cynicznie może to zabrzmieć, rozwód rodziców powinien być dobrze zaplanowany. Pozwoli to uniknąć sprzeczek i kłótni, które mogłoby usłyszeć dziecko. Warto zapoznać się z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym i dowiedzieć się, jakie są konsekwencje różnego typu rozwodów (z orzekaniem o winie lub bez orzekania o winie); podjąć decyzję o rodzaju władzy rodzicielskiej oraz miejscu zamieszkania dziecka. Jeżeli dziecko jest starsze, to warto później omówić z nim kwestię zamieszkania i wziąć jego zdanie pod uwagę.

Ustal z mężem lub żoną tymczasowy harmonogram wizyt do czasu orzeczenia rozwodu. Dobrze jest dokonać również tymczasowego podziału majątku (samochód, meble itd.) oraz ustalić kwestie finansowe do czasu postanowienia sądu.

Dzieci a rozwód to delikatny temat, który jednak należy poruszyć jak najwcześniej — najlepiej tuż po podjęciu ostatecznej decyzji o rozwodzie. Nie ma dla dziecka gorszego przeżycia, jak zauważenie, że jeden rodzic zniknął bez słowa z dnia na dzień.

Bez względu na to, jak trudne są to emocje dla was jako małżeństwa, to postarajcie się powiedzieć o tym dziecku wspólnie. To będzie kluczowy moment w obliczu tego, co będzie działo się później. Dobrze jest, aby dziecko miało świadomość, że nawet jeśli nie jesteście już parą, to nadal jesteście dla niego rodzicami, którzy obejmują jeden front. Nie pozwólcie, aby dziecko po rozwodzie czuło, że bezpowrotnie traci mamę lub tatę. Podczas rozmowy unikajcie obwiniania siebie nawzajem i wyrażania negatywnie o drugim rodzicu. Jeżeli dziecko będzie chciało znać adres zamieszkania drugiego rodzica, to ma do tego pełne prawo.

Dobrze jest ustalić z partnerem, co dokładnie zamierzacie powiedzieć dziecku i tej wersji się trzymać. Nie oczekujcie od dziecka natychmiastowego zrozumienia tej sytuacji, tym bardziej, jeżeli dziecko jest jeszcze małe i nie do końca wie, czym jest miłość, rozstanie, zdrada itd.

Jakiego zachowania się spodziewać?

Na rozwód dzieci mogą reagować różnie w zależności od wieku:

• 3-5 lat — dzieci w tym wieku żyją nadzieją, że mama i tata znów będą razem. Czasami dziecko może brać winę na siebie za rozpad waszego związku. Zdarza się, że małe dzieci cofają się do wcześniejszych etapów rozwoju, co objawia się w moczeniu się w nocy, ssaniu kciuka, większej potrzebie przytulania, budzenia się z płaczem itd.;
• 6-8 lat — w tym wieku dziecko bardzo tęskni za rodzicem, który z nim nie mieszka. Może obwiniać rodzica, który sprawuje nad nim opiekę o rozpad związku. Dziecko w wieku wczesnoszkolnym może czuć, że musi wybierać lojalność wobec jednego z rodziców. Zwykle w tym wieku dzieci przeżywają duży smutek, który objawia się szlochem i popłakiwaniem;
• 8-12 lat — dzieci w tym wieku mają tendencję do obwiniania jednego z rodziców i wrogiego nastawienia do tego „złego rodzica”. Zdarza się, że zachowują się agresywnie wobec rówieśników, nauczycieli i rodziców, aby rozładować napięcie. Zwykle przeżywają ogromne poczucie straty i żalu, co może objawiać się w bólach głowy, brzucha i bezsenności;
• 13-18 lat — dziecko w tym wieku może czuć się obciążone powinnością wspierania rodzica i opieką nad młodszym rodzeństwem. Może oczekiwać, że w materialny sposób rodzice wynagrodzą mu tę stratę. Czasami wycofuje się z kontaktu z innymi ludźmi i jest nieufne co do trwałości związków. Zdarza się, że czuje chroniczne zmęczenie i ma problemy z koncentracją.

Podsumowanie

Rozwód rodziców sprawia, że dziecko często jest świadkiem, a nawet uczestnikiem wielu kłótni pomiędzy byłymi partnerami. Rodzice w tym czasie skupiają się na własnych emocjach, zapominając o tym, co przeżywa ich dziecko. Jednocześnie w tej sytuacji tylko rodzice mogą pomóc mu przejść przez to negatywne doświadczenie.

Wrażliwość na krzywdę dziecka, szacunek do siebie nawzajem i wiedza o tym, co czuje dziecko, w rozwodzie pozwoli uniknąć niszczącego wpływu, buntu, stresu, agresji i poczucia winy.

Rozwód a dzieci to temat, który wymaga nie tylko ogromnej empatii, lecz także dobrego zaplanowania wszystkich aspektów dotyczących rodziny (materialnych i niematerialnych) przez małżonków. Pozwoli to zachować poczucie bezpieczeństwa, które w rozwodzie jest niezwykle ważne zarówno dla dziecka, jak i dla rodzica.

Pamiętajcie, że rozwód nie zwalnia was z pełnienia roli rodziców, którzy szanują wrażliwość swojego dziecka i kierują się spójnymi zasadami w jego wychowaniu. Najgorsze co można w tej sytuacji zrobić, to angażować dziecko w konflikt, budować w jego oczach obraz „złego rodzica” i oczekiwać od dziecka wsparcia emocjonalnego.