Znani socjolodzy zajmują się tematem wychowywania dzieci już od 1883 roku. Wtedy też ukazała się praca Lestera F. Warda Dynamic sociology. Tekst przedstawił edukację dzieci jako siłę sprawczą w kreowaniu rzeczywistości społecznej. Wówczas wychowywanie dzieci stało się temat dyskusji w obszarze nauk społecznych, tworząc w powolnym procesie subdyscyplinę – socjologię wychowania.
Spis treści
Znani socjolodzy o wychowaniu dzieci
Wychowywanie dzieci jest nieodłącznym elementem społecznej rzeczywistości. Jest to proces mający na celu przygotowanie jednostek do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i kulturowym.
W socjologii rodzina traktowana jest jako podstawowa komórka społeczna. Nie dziwi zatem fakt, że znani socjolodzy szczegółowo badają procesy uspołeczniania jednostek w rodzinie, szkole, grupach rówieśniczych i innych instytucjach.
Émile Durkheim i dopasowanie dziecka do społeczeństwa
Émile Durkheim znany jest jako XX-wieczny ojciec socjologii, filozof i znany pedagog. Mimo że nadal uważany jest za autorytet w dziedzinie nauk społecznych, to jego pogląd na temat wychowywania dzieci spotkał się ze słuszną krytyką.
Durkheim, formułując swój pogląd, nie postrzegał dzieci jako indywidualne jednostki, które należy wspierać w rozwoju. Wręcz przeciwnie – socjolog uważał, że wychowywanie dzieci powinno mieć za cel rozwinięcie dziecka intelektualnie, moralnie i fizycznie, tak aby pasowało do polityki, kultury i społeczności, w której będzie żyć.
Badacz postrzegał wychowanie jako formowanie jednostki w celu zaspokojenia potrzeb społeczeństwa i uważał, że ingerencja państwa w wychowanie dzieci jest niezbędna. Nie powinniśmy zatem stawiać interesów egoistycznych ponad obiektywnymi interesami społeczeństwa, ponieważ doszłoby do społecznej dezintegracji. Durkheim uważał, że tylko zaszczepiając w dziecku podobieństwa łączące zbiorowość, wychowamy wartościowego człowieka i będziemy w stanie utrzymać homogeniczne i spójne społeczeństwo.
Jean-Jacques Rousseau a sposób wychowania
W obszarze nauk o wychowywaniu dzieci na szczęście przeważają socjolodzy znani z przeciwnych poglądów do Émile Durkheima. Jednym z nich jest Jean-Jacques Rousseau, czyli XVIII-wieczny genewski pisarz, filozof i pedagog.
Myśliciel był przeciwny metodom wychowawczym mającym na celu ukształtowanie człowieka w taki sposób, aby był gotowy pełnić społeczne obowiązki. Zdaniem filozofa człowiek rodzi się wolną istotą, która rozwija się spontanicznie. Niestety to, w jaki sposób skonstruowane jest społeczeństwo, hamuje prawidłowy rozwój człowieka i jego ciekawość otaczającego świata. Rolą wychowawców i rodziców powinno być zatem stworzenie odpowiednich warunków, które będą wspierać i pobudzać dziecko do rozwoju.
Rousseau zwrócił również uwagę na to, w jaki sposób edukujemy dzieci. Uważał, że w nauczaniu brakuje selekcji informacji i dzieci przyswajają zbyt dużo zbędnej wiedzy. Zdaniem filozofa powinniśmy skupiać się na przydatnych faktach, rozumieniu otaczającego świata, odróżnianiu prawdy od fałszu i rozumieniu wartości: miłości, sprawiedliwości itd.
Badacz proponował, aby umożliwić dziecku swobodny wzrost i dorastanie, oraz chronić je przed zewnętrznymi negatywnymi wpływami. Oznacza to, że był on przeciwny temu, aby wychowywanie dzieci miało realizować cele i ideały narzucone z zewnątrz.
Hubertus von Schoenebeck o równości
Znani socjolodzy często krytykowali poglądy i metody wychowawcze innych znanych socjologów. W debacie pojawiają się jednak przedstawiciele nauk społecznych, którzy nie tyle krytykują metody wychowawcze, a zupełnie odrzucają ideę wychowywania dzieci. Jednym z nich jest filozof Hubertus von Schoenebeck urodzony w 1947 roku.
Schoenebeck postrzegał dziecięcą naturę jako coś, co należy rozwijać i uzewnętrzniać, nie zaś ujarzmiać. Zdaniem filozofa niesłuszne jest dyktowanie dziecku, jak ma się zachowywać i dyrygowanie nim. Zamiast tego proponuje, aby współtowarzyszyć dziecku w jego drodze oraz dawać rady i sugestie oparte jedynie na empatii.
Naukowiec odnosi się do dzieci, jako równoprawnych partnerów. Twierdzi, że dorośli nie powinni w żaden sposób hierarchizować relacji z dziećmi. Tym bardziej nie powinni oczekiwać od dziecka, że przyjmie przygotowaną dla niego rolę społeczną, wybierze konkretną szkołę i drogę życiową. Za myślą odrzucającą ideę wychowywania stoi przekonanie, że każdy powinien mieć prawo do bycia sobą.
Zdaniem Schoenebecka i innych przedstawicieli tego poglądu, dzieci nie wymagają wychowywania, ponieważ są istotami naturalnie uczącymi się. Wobec tego nie wymagają przygotowania do przyszłego życia i powinny być traktowane jako istoty samostanowiące o sobie, żyjące tu i teraz.
Robert K. Merton i przepowiednia
Mówiąc o socjologii wychowania, warto wspomnieć o jednym z najbardziej wpływowych socjologów amerykańskich, Robercie K. Mertonie. Zasłynął między z odkrycia efektu samospełniającej się przepowiedni.
Teoria mówi, że dzieci stają się odbiciem tego, co myślą o nich dorośli. Jeżeli rodzic uważa, że jego dziecko jest bystre i zdolne, i w taki właśnie sposób je traktuje, to z czasem dziecko nieświadomie spełni te oczekiwania. To oczywiście pozytywna wersja teorii, nazywana efektem Pigmaliona. Odwrotnością jest efekt Golema, który działa na takiej samej zasadzie, jednak w wersji negatywnej. Jeżeli uważamy, że nasze dziecko jest nieporadne i głupie, to z czasem stanie się lustrzanym odbiciem naszych myśli.
To niezwykle ważne w wychowywaniu dzieci, aby zdać sobie sprawę z działania samospełniającej się przepowiedni. Nasze myśli manifestują się w naszym zachowaniu, a nasze zachowanie ma wpływ na rozwój naszych dzieci i to, kim się staną. Warto zatem doceniać, chwalić i motywować dziecko do działania. Wówczas z pewnością dodamy mu skrzydeł i wzbudzimy w nim chęć do dalszego rozwoju.
Znani socjolodzy polscy
Znani socjolodzy polscy rozwinęli socjologiczną myśl o wychowaniu w okresie międzywojennym. Prekursorem tej subdyscypliny w Polsce jest Florian Znaniecki, który zmarł w 1958 roku. Postrzegał on wychowywanie dzieci jako proces społeczny. Oznacza to, że nie skupiał się wyłącznie na rozwijaniu indywidualnych cech jednostki, lecz na wychowywaniu dzieci w kontekście społecznym. Uważał jednak, że w procesie wychowania dziecko powinno być aktywnym uczestnikiem.
Znaniecki twierdził, że dziecko jest kandydatem na członka społeczeństwa, a rolą jego opiekuna jest wychowanie go w myśl celów i zadań, będących potrzebą społeczeństwa. Zdaniem socjologa głównym celem wychowania jest sprawienie, aby jednostka potrafiła skutecznie funkcjonować jako członek zbiorowości. Proces ten kończy się z chwilą, gdy dziecko jest gotowe do odgrywania swojej roli.
Według Znanieckiego po ukończonym procesie wychowywania następuje proces samokształcenia. Jest to czas, gdy jednostka może samodzielnie skupić się na kształtowaniu własnej osobowości i rozwijaniu indywidualnych predyspozycji.
Inni znani socjolodzy polscy, którzy kontynuowali myśl przytaczanego naukowca to m.in. Józef Chałasiński oraz Jan Bystroń. Socjolog Bystroń propagował wychowywanie ludzi przez szkołę, jako wszechstronnie wykształconych, jednocześnie przygotowanych do zajęcia konkretnego miejsca w społeczeństwie i działania dla jego dobra.
Znani socjolodzy w pigułce
Problematyką wychowania w większym lub mniejszym stopniu zajmowali się wszyscy znani socjolodzy, począwszy od Comte`a, Rousseau, Durkheima czy Spencera. Jednak uformowanie tej problematyki jako osobnej dziedziny badań socjologicznych było długim i złożonym procesem.
Przełom XIX i XX wieku to końcówka tworzenia się wielkich teorii i systemów spekulacyjnych na temat społeczeństwa. W tym czasie następuje rozwój badań empirycznych i wtedy też zaczynają powoli wyłaniać się różne subdyscypliny socjologii.
W tym okresie w niektórych krajach Europy rozpoczynał się kryzys społeczny, powstawały ruchy rewolucyjne i popularność zyskiwały poglądy marksistowskie. Ówczesny stan społeczeństwa stał się tłem dla rosnącego zainteresowania problematyką wychowywania dzieci. W Niemczech popularność zyskała pedagogika społeczna, która skupiała się głównie na wychowaniu w kontekście państwowym i obywatelskim.
W Stanach Zjednoczonych znani socjolodzy zajmowali się tematyką wychowywania dzieci w celu rozwiązania problemów społecznych. Skupiali się również na tematach związanych z edukacją szkolną.
Z perspektywy czasu badania socjologiczne nad wychowywaniem zarówno w Niemczech, jak i Stanach Zjednoczonych postawiły duże wyzwanie przed socjologią teoretyczną. Temu wyzwaniu sprostał jednak Florian Znaniecki, który stał się twórcą socjologii wychowania jako systemu teoretycznego.
Mimo że socjologia wychowania została wyodrębniona jako osobna dziedzina badawcza, to nadal pozostaje ona w ścisłym związku z socjologią ogólną. Oznacza to, że nie można mówić o wychowywaniu dzieci w oderwaniu od rzeczywistości społecznej. Wychowywanie dzieci jest zjawiskiem społecznym, które przenika przez wszystkie jego obszary i struktury. Tak też sądzili twórcy tej subdyscypliny.
Współcześni bardziej lub mniej znani socjolodzy prowadzący badania z zakresu wychowywania dzieci skupiają się głównie na wychowaniu formalnym i zinstytucjonalizowanym – systemach edukacji, szkołach, nauczycielach.
