Prawidłowe działanie narządu słuchu u dziecka jest bardzo ważne. Jeśli dziecko nie słyszy poprawnie, zagrożony jest jego ogólny rozwój, w tym kluczowa dla funkcjonowania w społeczeństwie umiejętność porozumiewania się za pomocą mowy. Kiedy rozwija się słuch u dziecka i jak sprawdzić, czy noworodek słyszy? Czy można zrobić to samodzielnie, a może jednak lepiej udać się do lekarza w celu wykonania dokładnych badań?
Spis treści
Kiedy dziecko zaczyna słyszeć?
Narząd słuchu dziecka rozwija się już w czasie ciąży. Duża zmiana zachodzi około 18 tygodnia życia płodowego, kiedy dziecko zaczyna słyszeć pierwsze odgłosy pochodzące z najbliższego otoczenia, czyli ciała mamy. Do malucha dociera dźwięk bicia serca matki, a także inne odgłosy towarzyszące pracy jej narządów wewnętrznych.
Około 24 tygodnia ciąży rozwój słuchu nabiera tempa, a dziecko staje się bardziej wrażliwe na dźwięki. Wraz z upływem kolejnych tygodni dziecko słyszy coraz lepiej i zaczyna reagować na bodźce słuchowe z zewnątrz, takie jak głosy innych ludzi, muzyka i hałas.
W trzecim trymestrze maluszek dobrze zna głos swojej mamy. Reaguje na niego zmianami czynności serca i aktywności ruchowej ciała. W momencie narodzin dziecko ma w pełni wykształcony słuch, jednak mózg przetwarza słyszane dźwięki nieco inaczej, niż u dorosłych. Nie potrafi jeszcze wyselekcjonować z morza odgłosów jednego konkretnego dźwięku oraz nie umie zlokalizować jego źródła.
Jak sprawdzić, czy noworodek słyszy? I czy dobrze słyszy?
Kiedy w rodzinie pojawia się noworodek, rodzice często miewają wątpliwości, czy jego rozwój na pewno przebiega prawidłowo. W pierwszych tygodniach życia dziecka może pojawić się sporo stresu, związanego z całkowitą zmianą rytmu dobowego, który jest podporządkowany potrzebom dziecka. Nauka karmienia piersią, kontrola tempa przybierania na wadze i próby zrozumienia potrzeb dziecka także stanowią wyzwanie dla świeżo upieczonych rodziców.
Aby nie dokładać sobie dodatkowych nerwów i nie zadręczać się wątpliwościami, czy noworodek dobrze słyszy, warto zaufać badaniu, które jest wykonywane rutynowo w każdym szpitalu po narodzinach. W Polsce realizowany jest bowiem Program Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków, działający dzięki Fundacji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. To największy profilaktyczny program zdrowotny w naszym kraju. Jego celem jest przebadanie każdego nowo narodzonego dziecka pod kątem uszkodzeń słuchu oraz analiza czynników ryzyka, mogących prowadzić do niedosłuchu.
Jeśli noworodek przeszedł przesiewowe badanie słuchu z pozytywnym wynikiem, w jego książeczce zdrowa personel szpitala wkleja niebieski certyfikat, który to potwierdza. W przypadku gdy badanie nie zostało przeprowadzone lub wykryto nieprawidłowości w słuchu dziecka, otrzymuje ono żółty certyfikat, oznaczający konieczność wykonania dalszych badań w placówce audiologicznej lub u laryngologa. Jeśli drugie badanie daje poprawny wynik, żółty certyfikat zostaje zastąpiony niebieskim i diagnostyka słuchu dziecka zostaje zakończona.
Po czym poznać, czy niemowlę słyszy?
Istnieją domowe sposoby, dzięki którym można upewnić się, że dziecko dobrze słyszy:
- powiedzenie czegoś do dziecka,
- klaśnięcie w dłonie,
- obserwacja dziecka podczas zwyczajnego dnia w domu i poza nim.
Takie domowe badanie słuchu przebiega poprawnie, jeśli dziecko wykazuje zainteresowanie nagłym hałasem, m.in.:
- wykonuje odruch Moro (nagłe rozłożenie rączek na boki i objęcie się nimi – występuje u młodszych niemowląt),
- odwraca oczy i głowę w stronę źródła dźwięku,
- przerywa ssanie piersi lub smoczka.
Czasami głośne dźwięki mogą wybudzać dziecko ze snu, jednak nie zawsze. Sen niemowlęcia potrafi być bardzo twardy i nawet odgłosy remontu u sąsiada, kosiarki za oknem czy głośnego szczekania psa mogą nie wybudzić śpiącego dziecka z drzemki.
Niemowlęta po ukończeniu ok. 10 miesiąca życia reagują zwykle na swoje imię. Mogą wtedy ignorować rozmowę toczącą się w pokoju, a odwrócić głowę, gdy usłyszą, że ktoś zwraca się do nich po imieniu.
Jeśli rodzice nie mają pewności, czy ich dziecko słyszy poprawnie, zawsze mogą zwrócić się ze swoimi wątpliwościami do lekarza rodzinnego lub pediatry, który w razie potrzeby zaleci wykonanie dodatkowego badania laryngologicznego.
Wpływ słuchu dziecka na rozwój mowy
To, czy noworodek dobrze słyszy, rzutuje na całe jego późniejsze życie. Dzieje się tak dlatego, że prawidłowy słuch jest konieczny do nauki mowy.
Prawidłowo działający narząd słuchu jest konieczny do wykształcenia umiejętności komunikacji werbalnej, będącej kluczowym aspektem życia społecznego. Ludzie we wczesnym dzieciństwie uczą się rozumieć mowę innych, stale jej słuchając, a następnie próbując wypowiadać pierwsze własne słowa.
Jeśli u dziecka występuje uszkodzenie słuchu, zazwyczaj skutkuje to trudnościami w mówieniu. Niektóre dzieci z niedosłuchem nie wychwytują spółgłosek, takich jak „sz”, „cz” i „f”, przez co nie używają ich także we własnej komunikacji i trudno jest zrozumieć ich mowę.
Dzieci z wadami słuchu mogą wolniej zapamiętywać nowe słowa oraz mieć trudności ze zrozumieniem wyrazów mających wiele znaczeń. Skomplikowane, wielokrotnie złożone zdania także mogą stanowić dla nich wyzwanie, przez co same także częściej używają krótkich, prostych zdań.
Uszkodzenia słuchu we wczesnym dzieciństwie rzutują na całe późniejsze życie, nie tylko poprzez utrudnienia w rozwoju mowy. Brak w pełni wykształconego słuchu może mieć bowiem negatywny wpływ na rozwój sensoryczny, poznawczy oraz emocjonalny.
Problemy ze słuchem u starszych dzieci
Problemy ze słuchem u noworodków są zazwyczaj wynikiem czynników genetycznych i wad wrodzonych. W przypadku starszych dzieci, które w okresie niemowlęcym nie miały trudności z odbieraniem bodźców akustycznych, także może pojawić się wtórny niedosłuch. Przyczyny mogą być różne, od nieleczonych infekcji ucha, poprzez zatkanie przewodu słuchowego ciałem obcym lub woskowiną, aż po narażenie na nadmierny hałas.
U dzieci, które nie miały wrodzonych wad słuchu, czasami występują trudności ze słyszeniem spowodowane przerostem migdałków. Znaczne powiększenie trzeciego migdałka może prowadzić do utraty drożności trąbki słuchowej oraz gromadzenia się płynu w obrębie ucha środkowego. Dzieci dotknięte tym problemem przestają reagować na kierowane do nich słowa i zaczynają mówić niewyraźnie. W takim przypadku często jedynym rozwiązaniem jest leczenie chirurgiczne przywracające drożność układu słuchowego.
Jak sprawdzić, czy dziecko słyszy? Podsumowanie
Słuch jest niebywale ważnym zmysłem, którego poprawny rozwój wpływa na wiele aspektów życia człowieka. Umiejętność słyszenia dźwięków rozwija się już w życiu płodowym. Noworodek rodzi się z całkowicie wykształconym narządem słuchu, jednak jego mózg potrzebuje jeszcze kilku miesięcy, by nabyć zdolność do selekcji istotnych odgłosów i rozpoznawania źródła dźwięku.
Wszystkie noworodki w Polsce przechodzą przesiewowe badanie słuchu, które jest rutynowo wykonywane na oddziałach neonatologicznych. Jeśli badanie nie wykrywa wady słuchu, w książeczce zdrowia dziecka wkleja się niebieski certyfikat, który to potwierdza. Żółty certyfikat oznacza brak badania lub negatywny wynik oraz wskazuje, że należy powtórzyć diagnozę słuchu za jakiś czas.
Jeśli dziecko reaguje zaciekawieniem na nagłe hałasy, odwraca głowę i aktywnie poszukuje źródła dźwięku, oznacza to, że jego słuch działa prawidłowo. W późniejszym okresie sprawna nauka mowy jest cenną wskazówką dla rodziców, która potwierdza, że ze słuchem malucha wszystko jest w porządku. Jeśli dziecko reaguje na ciche dźwięki, bez trudu wypowiada wszystkie głoski i rozumie kierowane do niego komunikaty, to nie ma powodów do niepokoju.
Przyczyny niedosłuchu u dzieci mogą być różne. Nieleczone trudności z odbieraniem bodźców akustycznych rzutują na ogólny rozwój dziecka. Mogą uniemożliwiać prawidłowe rozumienie komunikatów oraz upośledzać mowę i umiejętności językowe. Dlatego w przypadku podejrzenia problemów ze słuchem u dziecka najlepiej jest udać się do lekarza rodzinnego, który wykona podstawowe badanie słuchu i w razie potrzeby zaleci konsultację u specjalisty.
