Ciąża wielopłodowa

W ostatnich latach dynamicznie rośnie liczba ciąż wielopłodowych, czyli takich, w przypadku których dochodzi do jednoczesnego rozwoju wewnątrz macicy więcej niż jednego zarodka. Jak często występuje ciąża wielopłodowa? Jakie się z nią wiążą wyzwania i powikłania? Czy każda przyszła mama może urodzić trojaczki?

Co to jest ciąża wielopłodowa?

Czym właściwie jest ciąża wielopłodowa? To jednoczesny rozwój w jamie macicy dwóch lub większej liczby płodów. W zależności od tego ile zarodków rozwija się jednocześnie, wyróżniamy ciążę bliźniaczą, trojaczą, czworaczą, pięcioraczą, a nawet dziesięcioraczką. Może być ona monozygotyczna lub polizygotyczna. W tej pierwszej dochodzi do rozdzielenia zygoty na dwa albo wiele zarodków. Natomiast polizygotyczna jest skutkiem zapłodnienia co najmniej dwóch komórek jajowych. Najczęściej do zapłodnienia dochodzi w trakcie jednego stosunku płciowego lub wskutek kilku oddzielnych stosunków płciowych.

W badaniu umożliwiającym rozpoznanie ciąży wielopłodowej należy uwzględnić kilka istotnych aspektów: wywiad wskazujący na rodzinne występowanie bliźniąt, stosowanie leków pobudzających owulację lub zajście w ciążę w krótkim czasie po zaprzestaniu stosowania doustnych hormonalnych leków antykoncepcyjnych. Rozpoznaje się ją na podstawie badania położniczego oraz badania ultrasonograficznego. Wszystkie te elementy wywiadu sugerują lekarzowi już w czasie pierwszej wizyty w gabinecie ginekologicznym, że być może będzie miał on do czynienia z przypadkiem ciąży mnogiej.

Czy bliźnięta zawsze są identyczne?

Najczęstszym typem ciąży wielopłodowej jest ciąża bliźniacza, która w Polsce zdarza się obecnie z częstością 1:100. Można wyróżnić bliźniaki jednojajowe oraz dwujajowe. Te pierwsze rozwijają się, gdy komórka jajowa zostanie zapłodnione przez pojedynczy plemnik, ale potem podzieli się na dwa. Bliźnięta dwujajowe mogą rozwinąć się wtedy, gdy podczas owulacji zostaną uwolnione dwa jajeczka i każde z nich zostanie zapłodnione innym plemnikiem.

W pierwszym przypadku dzieci mają oddzielne pępowiny, ale korzystają ze wspólnego łożyska. Mogą mieć jeden lub dwa oddzielne worki owodniowe. Co ciekawe, bliźnięta jednojajowe są genetycznie identyczne, ponieważ podziały komórkowe dostarczają obu bliźniętom komórek z tymi samymi chromosomami (pierwotnie znajdującymi się w pojedynczej komórce powstałej na skutek zapłodnienia komórki jajowej przez plemniki). To właśnie o takim przypadku myślimy, mówiąc o identycznych bliźniętach.

Zdarzają się również takie, które nie są do siebie podobne. Mamy wówczas do czynienia z ciążą bliźniaczą dwujajową. Ich wygląd można przyrównać do podobieństwa istniejącego pomiędzy rodzeństwem urodzonym w tej samej rodzinie, ale z dwóch oddzielnych ciąż.

W jaki sposób dochodzi do ciąży wielopłodowej?

Ciąża wielopłodowa oznacza rozwój więcej niż jednego zarodka w macicy w tym samym czasie. Jak już zostało wspomniane, może być jednojajowa lub dwujajowa, w zależności od tego, ile komórek jajowych zostanie zapłodnionych. W przypadku ciąży mnogiej jednojajowej jedno jajeczko zostaje zapłodnione przez jeden plemnik, w następnie ulega podziałowi. Od podziału tego zależy, czy bliźnięta są jedno- czy dwukosmówkowe. Co z kolei oznacza, że każde dziecko będzie miało w macicy własną kosmówkę (jest najbardziej zewnętrzną błoną płodową), albo będą dzielić jedną wspólną. Podobnie jest z workami owodniowymi (chronią one płód, są szczelnie zamknięte i wypełnione płynem).

Ciąża jednojajowa powstaje, gdy jedna komórka jajowa zostaje zapłodniona przez jeden plemnik, a następnie dochodzi do jej podzielenia. W zależności od tego, w którym momencie to nastąpi, mogą powstać:

• Dwukosmówkowe dwuowodniowe (podział następuje 1-3 dnia po zapłodnieniu),
• Jednokosmówkowe dwuowodniowe (podział 3-8 dnia po zapłodnieniu),
• Jednokosmówkowe jednowodniowe (podział 8-13 dnia po zapłodnieniu).
• Zdarza się też, że podział zarodka następuje dopiero po 13. dniu od zapłodnienia – wówczas mamy do czynienia z bliźniętami zrośniętymi, czyli bliźniętami syjamskimi.

Co ciekawe, badacze odnotowali sytuację, w której doszło do poczęcia bliźniąt, mających różnych ojców. Jak to możliwe? Jest to prawdopodobne wtedy, gdy w czasie jednego cyklu u kobiety zostanie wytworzonych więcej komórek jajowych, z których dwie zostaną zapłodnione podczas oddzielnych kontaktów seksualnych (musi do nich dojść w krótkim odstępie czasu). Taka sytuacja występuje niezmiernie rzadko.

Od kilku lat lekarze twierdzą, że można zauważyć spory wzrost ciąż wielopłodowych i tendencja ta będzie rosnąć. Co sprzyja urodzeniu bliźniąt, trojaczków czy nawet pięcioraczków?

Ciąża wielopłodowa – jak często się zdarza?

Częstość występowania ciąż wielopłodowych określa wzór zgodny z regułą Hellina. Według niego występowanie takich przypadków można wyliczyć według matematycznego równania: 1:89 n-1, gdzie „n” to ilość płodów w macicy. Według niej, prawdopodobieństwo urodzenia się bliźniąt to 1:80, trojaczków 1:6400 (80^2), czworaczków 1:512 000 (80^3). Należy podkreślić, że zasada ta nie uwzględnia ingerencji medycyny, czyli odnosi się jedynie do efektów działania natury.

Jakie czynniki powodują, że szanse na ciążę bliźniaczą wzrastają?

• Przyjmowanie leków wspomagających płodność.
• Leczenie niepłodności. Terapie hormonalne potęgują szanse na zapłodnienie dwóch lub więcej komórek jajowych.
• Ciąża jest wynikiem sztucznego zapłodnienia (in vitro).
• Prawdopodobieństwo ciąży bliźniaczej wzrasta wraz z liczbą porodów. Im większa ilość urodzonych wcześniej dzieci, tym szanse rosną. Co więcej, jedna ciąża mnoga nie wyklucza szansy na następną.
• Ciąża mnoga najczęściej dotyczy kobiet po 30. i 40. roku życia. W tym okresie w organizmie wzrasta poziom hormonu FSH, który odpowiada za dojrzewanie pęcherzyka Graafa w jajniku (w czasie cyklu może dojść do uwolnienia co najmniej dwóch komórek jajowych). 
• Długotrwałe zażywanie doustnych środków antykoncepcyjnych również zwiększa szansę na poczęcie bliźniąt. Po terapii hormonalnej praca jajników jest bowiem wzmożona.
• Matka lub jej partner pochodzą z rodzin, w których rodziły się bliźnięta.

Rekomendacje przy ciąży wielopłodowej

Ciąża wielopłodowa dla lekarza położnika automatycznie oznacza pacjentkę wysokiego ryzyka (ciąża zagrożona) i wymaga szczególnej uwagi, starannego prowadzenia i dużo wcześniejszego przygotowania do porodu. Ponad 50% bliźniąt oraz 65% trojaczków rodzi się przed 37. tygodniem trwania ciąży. Opieka nad kobietą w ciąży wielopłodowej z uwagi na zwiększone ryzyko wystąpienia powikłań położniczych, takich jak poród przedwczesny, stan przedrzucawkowy (preeklampsja) czy cukrzyca, wymaga zwiększonej kontroli: do 28. tygodnia co dwa tygodnie, później co tydzień.

Postępowanie położnicze nastawione jest na wczesne wykrywanie nieprawidłowości i jak najszybsze wdrożenie odpowiedniego leczenia. Warunkiem prawidłowej opieki nad ciężarną, która urodzi więcej niż jedno dziecko, jest wczesne rozpoznanie i określenie typu ciąży mnogiej. Podstawą jest diagnostyka ultrasonograficzna, czyli USG. Lekarz musi sprawdzić stan łożyska oraz worki owodniowe płodów, które mogą być oddzielne lub wspólne. Od tego zależy sposób prowadzenia ciąży. Wybór drogi porodu zależy od możliwości zapewnienia bezpieczeństwa rodzącej, a także ma na celu maksymalną redukcję urazów okołoporodowych.

Wykluczony jest w takim przypadku poród w domu. Kobieta nosząca więcej niż jedno dziecko w brzuchu potrzebuje dużego zainteresowania medycznego, które dostępne jest jedynie w szpitalach.

Obciążenie organizmu przyszłej mamy jest większe niż w pojedynczej ciąży, zarówno w sensie fizycznym, jak i biologicznym. Rośnie również prawdopodobieństwo przedwczesnego porodu, ponieważ ściany macicy są mocniej rozciągane. Wiąże się ona również z wyższym ryzykiem takich schorzeń, jak anemia, cukrzyca, cholestaza ciężarnych, infekcje układu moczowego, nadciśnienie indukowane ciążą. Dlatego bardzo ważne jest, by przyszła mama nie lekceważyła częstych wizyt, badań USG i zaleceń lekarza prowadzącego, dotyczących np. przebywania na świeżym powietrzu, dużej ilości snu czy zdrowej diety bogatej w żelazo, wapń oraz kwas foliowy.

Jak często rodzą się pięcioraczki?

Sytuacje, gdy na świat przychodzi więcej niż troje dzieci, wciąż należą do rzadkości. Najczęściej spotykane są bliźniaki. Natomiast pięcioraczki rodzą się raz na 52 miliony ciąż. Taka liczba dzieci to bardzo duży wysiłek dla młodej mamy, dlatego sukcesem ginekologów jest utrzymanie, w takiej sytuacji, ciąży pacjentki do 29. tygodnia. Maluchy mają już wtedy o wiele większą szansę na przeżycie.

W Polsce pierwsze pięcioraczki przyszły na świat w 1971 roku. To była prawdziwa sensacja. Tym wydarzeniem żył cały kraj. Pierwsze słynne polskie pięcioraczki przyszły na świat w Gdańsku w 1971 roku. Były to dwie dziewczynki i trzech chłopców (były bowiem ósmymi pięcioraczkami na świecie). Podobna gromadka przyszła na świat w 1995 roku w Opolu. W 2000 roku w Łodzi urodziły się cztery dziewczynki i chłopiec. Rok później, też w łódzkim Centrum Zdrowia Matki Polki, urodzili się czterej chłopcy i dziewczynka. 2003 rok to z kolei czas urodzin w klinice w Krakowie dwóch chłopców i trzech dziewczynek.

Jak często rodzą się sześcioraczki?

Bycie mamą to praca na pełen etat, bez zwolnień, urlopów czy niedyspozycji. Wychowanie jednego dziecka jest trudne, a co w przypadku sześcioraczków? Taka gromadka pociech to ogromna radość, ale i wielkie wyzwanie dla przyszłych rodziców. Ciąże o tak dużej liczbie płodów występują niezmiernie rzadko.

Według szacunkowych obliczeń sześcioraczki rodzą się raz na 4,7 miliarda ciąż na świecie. 20 maja 2019 roku w jednym z krakowskich szpitali przyszło na świat sześcioro dzieci: cztery dziewczynki i dwóch chłopców. Co ciekawe, liczba ta była zaskoczeniem dla ich rodziców, a także dla samych lekarzy. Początkowo spodziewali się pięciorga niemowląt. Dzieci przyszły na świat w 29. tygodniu ciąży. Noworodki ważyły wówczas od 890 do 1300 gramów i były w zaskakująco dobrym stanie jak na taką ilość pociech.

W przypadku urodzenia dziewczynek warto sprawdzić starodawne imiona żeńskie. Nazwij swoje córki (w każdej ilości pociech!) w wyjątkowy sposób.

Jak często rodzą się czworaczki?

Ciąża to stan, w którym kobieta potrzebuje specjalistycznej opieki. Zwłaszcza jeśli w macicy rozwijają się aż cztery płody. Mówi się, że bliźnięta to podwójne szczęście. W takim razie czworaczki to dla rodziców poczwórny powód do radości! Taka ciąża zaliczana jest do zagrożonych i stanowi wyzwanie dla lekarzy. Organizm matki musi działać na maksymalnych obrotach.

Urodzenie czworaczków należy do rzadkości, gdyż zdarza się raz na ponad 614 tysięcy. Najczęściej przychodzą na świat w 30. tygodniu z niską wagą urodzeniową. Ostatni raz w Polsce czworaczki urodziły się w Bydgoszczy w marcu 2020. Dwa lata wcześniej podobny przypadek zdarzył się w Opolu.

Ciąża czworacza, tak jak każda mnoga, to stan podwyższonego ryzyka. Wynika to z możliwości wystąpienia:

• powikłań typowych dla ciąż mnogich, jak TTTS (zespół przetoczenia krwi między płodami), TRAP (zespołu odwróconego przepływu tętniczego między płodami) oraz TAPS (sekwencja anemia-policytemia),
• hipertrofii płodów,
• porodu przedwczesnego lub poronienia,
• stanu przedrzucawkowego, cukrzycy czy cholestazy ciążowej,
• obumarcia jednego płodu,
• wad płodów.

Jak często rodzą się trojaczki?

Ciąża wielopłodowa, w której znajdują się trzy zarodki to około 0,3–0,4%. Trojaczki jednojajowe to już rzadkość, ponieważ rodzą się raz na 200 mln ciąż. Zwykle trwa ona krócej niż pojedyncza. Uważa się ją za donoszoną w 34. tygodniu. Rodziny, w których rodzą się trojaczki, należą zdecydowanie do rzadkości. Największe prawdopodobieństwo ciąży mnogiej w wyniku naturalnego poczęcia występuje, gdy w linii matki były już przypadki urodzenia trojaczków.

Według statystyk jest jednak ona najczęściej efektem zapłodnienia pozaustrojowego. Dzieje się tak, ponieważ leczenie niepłodności oraz in vitro zwiększa szanse na ciążę wielopłodową. W niektórych przypadkach techniki wspomaganego rozrodu mogą podnieść ją aż o 85%!

Ciąża wielopłodowa – rekord dziesięcioraczków

Wiadomość o urodzeniu dziecięcioraczków dla wielu byłaby szokiem. Takiego wyczynu dokonała 37-letnia Gosiame Thamara Sithole z RPA, która w szpitalu w Pretorii urodziła dziesięcioro dzieci. Ustanowiła tym samym rekord świata w największej liczbie dzieci urodzonych podczas jednego porodu.

Szczęśliwa mama spodziewała się sporej gromadki maluszków, jednak początkowo badania wskazywały na ośmioraczki. W portalu Pretorian News możemy przeczytać, że to, co wydarzyło się podczas porodu, było nie lada niespodzianką dla wszystkich.

Kobieta, która urodzi tak dużą ilość dzieci podczas jednego porodu, niewątpliwie potrzebuje wsparcia. Książki dla przyszłych ojców skupiają się raczej na standardowych porodach, ale zawarte w nich porady mogą okazać się uniwersalne.

Ciąża wielopłodowa a wielkość brzucha

Wokół ciążowego brzucha urosło wiele mitów, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Jednym z nich jest przeświadczenie, że pokaźny brzuch to duże dziecko. Każda przyszła mama z utęsknieniem czeka na jego pojawienie się. Moment, kiedy zaczyna być widoczny, ekscytuje wiele przyszłych mam. Jest to czas, kiedy można pochwalić się, że niedługo na świecie pojawi się wyczekiwane dziecko. Jednak nie ma sztywnej reguły dotyczącej tego, w którym miesiącu widać ciążę. Zazwyczaj zaczyna być on widoczny w II trymestrze, jednak jest to sprawa bardzo indywidualna i zależy od organizmu.

Czy niewielki brzuszek to powód do niepokoju? Każdą wątpliwość należy skonsultować ze swoim lekarzem ginekologiem. Zdarzają się te bardzo duże, okrągłe, szpiczaste, a także niewielkie. Nie ma podstaw do obaw, jeżeli podczas rutynowych badań lekarz nie stwierdza żadnych odchyleń od normy. Pamiętajmy, że brzuch rośnie szybciej u wieloródek, kobiet bardzo szczupłych, a także w ciąży mnogiej.

Wielkość i kształt brzucha w ciąży zależą od predyspozycji każdej kobiety. Duży wpływ na tempo jego wzrostu ma budowa ciała, położenie macicy oraz przyrost wagi. Obecnie każda przyszła mama robi badania USG, podczas którego lekarz sprawdza, czy ciąża rozwija się prawidłowo. Nie ma znaczenia przy tym kształt jej brzucha.