Pedagogika freblowska to system edukacji dzieci w przedszkolu, oparty na zabawie i swobodnej aktywności dzieci. Zapoczątkowany przez Friedricha Froebla, jest dziś stosowany z powodzeniem w przedszkolach w całej Polsce. Na czym polega jej fenomen?
Spis treści
Kim był Friedrich Froebel?
Friedrich Froebel (1772-1852) to niemiecki (wówczas jeszcze pruski) pedagog, praktyk i teoretyk, jeden z ważniejszych przedstawicieli myśli pedagogicznej do dziś.
Był twórcą teorii wychowania przedszkolnego w duchu humanistycznym. Stworzył nowy typ placówki edukacyjnej dla najmłodszych, zwany ogródkiem dziecięcym (Kindergarten).
Był miłośnikiem przyrody (pracował m.in. w leśnictwie). Uważał, że dzieci powinny rozwijać się jak roślina, a wychowawca jest ogrodnikiem, który o nie dba i stwarza optymalne warunki do rozwoju.
Nawiązywał do myśli Johanna H. Pestalozziego ze Szwajcarii. Był teoretykiem – wydawał książki i własne czasopismo oraz praktykiem – stworzył materiały edukacyjne dla dzieci do nauki przez zabawę. Podróżował po krajach niemieckich ze swoimi odczytami i popularyzował własne idee wśród grona pedagogów.
Był też twórcą pierwszej szkoły dla przedszkolanek w Marienthal. Jego myśl przetrwała burzliwe dzieje i w pewnych formach jest obecna do dziś.
Pedagogika freblowska – główne założenia
Pedagogika freblowska jest dziś obecna w przedszkolach polskich. Jej uniwersalny i sprawdzony system sprawia, że może być aktualna w każdym czasie i warunkach.
Przede wszystkim pedagogika ta jest skoncentrowana na dziecku, na jego potrzebach i możliwościach. Nie narzuca z góry ustalonej metody działań, ale dostosowuje się do możliwości rozwojowych przedszkolaka.
Dlatego pierwszym założeniem tej pedagogiki jest szacunek dla dziecka i jego indywidualności. Jest to podkreślanie, że każde dziecko jest kimś innym, rozwija się na swój jedyny i niepowtarzalny sposób. Wychowawca nie przyśpiesza tego rozwoju, daje dziecku czas na samodzielne odkrywanie świata.
Froebel oparł swój system na zabawie. W wieku przedszkolnym dzieci powinny uczyć się poprzez zabawę. Jest ona przygotowaniem do szkoły, kształci umiejętności potrzebne w późniejszym życiu.
Przedszkolak jest w wyjątkowym wieku. Ma szczególne prawa i przywileje, z których powinien korzystać. Jest to czas przeznaczony dla niczym nieskrępowanej zabawy, odkrywania świata i ekspresji twórczej.
Stąd okres przedszkolny jest tu traktowany jako integralna część kształcenia ogólnego. Jest to niezbędny czas, który nie można stracić, nie można go przeskoczyć. Bez niego dalsza edukacja dziecka nie będzie tak skuteczna i efektywna. To wtedy dziecko ma zdobyć jak najwięcej doświadczeń, eksplorując otaczającą go rzeczywistość.
Idea szacunku dla dziecka zakłada inną ważną zasadę: jego wszechstronny i harmonijny rozwój. Polega on na łączeniu wychowania moralnego z fizycznym i umysłowym. Nie oddziela tych rzeczywistości, ale szuka związków między nimi.
Pedagogika freblowska stara się widzieć w dziecku osobę ze wszystkimi swoimi uczuciami, zdolnościami intelektualnymi, ze swoją moralnością. Uczy relacji między tymi aspektami życia poprzez wskazywanie na ich wzajemne powiązania. Dzięki temu dziecko może rozwijać wszystkie swoje sfery, nie przekreślając żadnej z nich.
Twórca tej pedagogiki duży nacisk położył na przyrodę. Ogródki dziecięce były tak zorganizowane, żeby umożliwić dziecku spędzanie jak najwięcej czasu na świeżym powietrzu. Dzieci miały korzystać z najprostszych przedmiotów, jak kamień, drewno, ale miały też używać zabawek stworzonych w przedszkolu.
Przyroda ma dostarczać przedszkolakowi przestrzeni do poznawania świata. Ma uczyć je właściwego stosunku do świata zewnętrznego, do otaczających go pierwotnych rzeczy i miejsc. Ma uczyć związków człowieka z naturą, które powoli odkrywają zasady panujące w świecie.
Pedagogika freblowska – opinie naukowców
Opinie naukowców na temat tego systemu przedszkolnego nie budzą wątpliwości. Edukacja oparta na zabawie, indywidualizacja wychowania i kontakt z przyrodą niosą wiele korzyści dla dziecka i jego rozwoju.
Zwłaszcza koncepcja zabawy – dziś już dobrze przebadana – dostarcza dowodów na słuszność jej stosowania w rozwoju dzieci w tym okresie.
Zabawa może być wartością samą w sobie, może być pewną strategią w wychowaniu lub narzędziem edukacji dziecka. Jej wymiar edukacyjny pozwala spojrzeć na nią wieloaspektowo. Dlatego, żeby nie zawęzić jej rozumienia, badacze postulują studiowanie oryginalnego dzieła Froebla Die Menschenerziehun.
Podobnie pozytywne opinie są na temat indywidualizacji wychowania dziecka. Różne strategie, które można przy tym wykorzystać, stosowanie tzw. darów Froebla i innych przedmiotów pozwalają na wszechstronny rozwój dzieci.
Badania z psychologii rozwojowej wskazują na istotne znaczenie rozwoju fizycznego przedszkolaka, dostarczanie mu różnorakich bodźców, uczenie myślenia koncepcyjnego, czy operacyjnego. Pedagogika freblowska dostarcza narzędzi do takiego rozwoju. Kładzie nacisk na zależność sfery fizycznej, emocjonalnej, rozumowej i moralnej.
Przyroda i jej wpływ na człowieka są też dobrze przebadane. Powrót, zwłaszcza w krajach skandynawskich, do przyrody, do spędzania czasu na jej łonie, świadczy, że ma on korzystny wpływ na rozwój. To samo dotyczy dzieci, przede wszystkim przed okresem szkolnym.
Przyroda pozwala nabyć umiejętności rzeczywistego patrzenia na świat. Uczy, jak zachowują się przedmioty, jakie są między nimi zależności. Swobodna eksploracja dziecka w przyrodzie sprawia, że jego wyobraźnia tworzy własną teorię umysłu – strategię, niezbędną do dalszego rozwoju mózgu. Uczy też wartości ograniczeń fizycznych, które stawia zewnętrzne otoczenie. Logiczne myślenie idzie jednym krokiem w parze z aktywnością fizyczną.
Naukowcy raczej zgodnie podkreślają wartość pedagogiki freblowskiej dla rozwoju przedszkolaka. Jednocześnie wskazują na potrzebę dalszych studiów i ostrzegają przed jednostronnym patrzeniem na tę koncepcję wychowania.
Przedszkole freblowskie
Placówki wzorowane na pedagogice Froebla są dziś obecne w całej Polsce. Na temat tej pedagogiki prowadzi się różne kursy i seminaria, dlatego też kadra pedagogiczna może dziś z powodzeniem wdrażać elementy tej koncepcji w swoich przedszkolach.
Choć na pierwszy rzut oka można nie zauważyć różnicy pomiędzy zwykłymi przedszkolami a tymi, które stosują pedagogikę freblowską, to jest ona obecna i mocno osadzona w konkretnych celach i zadaniach wychowania.
Przedszkole freblowskie stosuje dwa rodzaje zabaw: zabawę opartą na swobodnej aktywności dziecka i zabawę zorganizowaną przez pedagogów.
W tej pierwszej wychowawcy dostarczają dziecku odpowiednich narzędzi i zabawek. Nie ingerują w to, co dziecko robi (poza oczywistymi niebezpiecznymi zachowaniami), a jedynie nadzorują jego aktywność. Pozwalają, aby dziecko samodzielnie odkrywało rzeczywistość, aby samo tworzyło strategie i plany swojego działania.
Zabawa zorganizowana oparta jest o tzw. dary Froebla. Dzieci rozwijają przy tym swoje umiejętności dochodzenia do informacji i wiedzy, integrują swoje emocje, rozwijają współpracę z innymi przedszkolakami.
Duże znaczenie przypisywanie jest zabawie na podwórku, w terenie zielonym. Latem i wiosną, a nawet wczesną jesienią dzieci spontanicznie ciągną do bycia na zewnątrz. Ich aktywność fizyczna jest ich sprzymierzeńcem.
W zimie dzieci mogą pielęgnować kwiaty w przedszkolu, hodować rośliny, eksperymentować z roślinami i nasionami.
W plenerze dzieci powinny spędzać w tygodniu przynajmniej jeden cały dzień.
Dary Froebla – co to?
Przedszkole freblowskie używa tzw. darów Froebla. Są to zabawki przygotowane przez dorosłych, stworzone do wychowania i edukacji dzieci. Froebel zaprojektował sześć darów, nadając im stopnie trudności.
Dary to wełniane piłeczki na sznureczkach w kolorach podstawowych i pochodnych, a także drewniane klocki w różnym kształcie, tablice, kolorowe patyczki, koraliki, pierścienie i półpierścienie oraz kolorowe punkciki.
Te proste zabawki mają uczyć dzieci kreatywności i nadawania znaczeń. Nauczyciel jedynie zachęca dziecko do zabawy, nie mówi mu, co ma zrobić z określonym darem.
Dary Froebla służą do twórczych ćwiczeń manualnych. Ale mogą też stanowić symbol, za pomocą którego dziecko przedstawi swoje uczucia związane z różnymi sytuacjami. Dzięki temu może wyrazić siebie w bezpieczny i twórczy sposób.
Dary rozwijają wyobraźnię, pozwalają pracować nad emocjami i uczą zależności między przedmiotami. Wykorzystane razem z cytowanym wierszem mogą być impulsem do kreatywności językowej. Mogą obrazować pewne zachowania, uczyć nowych sposobów działania.
Dary Froebla to znakomite narzędzie do pracy z dziećmi i rozwijania ich twórczego potencjału.
Po jaką lekturą warto sięgnąć, by zgłębić ten temat?
Pedagogika freblowska przeżywa dziś prawdziwy renesans. Na jej temat powstają książki i artykuły. Polecamy, by sięgną do kilku z nich, aby zgłębić ten interesujący system wychowania.
Polecane pozycje w tym temacie to:
- B. Bilewicz-Kuźnia, Dar Zabawy. Metodyka i propozycje zajęć z dziećmi według założeń pedagogicznych Froebla, Lublin 2014.
- F. Froebel, The Education of Man, New York 1908.
Godne polecenia są liczne artykuły Sylwii Kustosz i ww. Bilewicz-Kuźnia. Zachęcamy przy okazji do zapoznania się z nurtem pedagogiki ignacjańskiej. Warto oddać się lekturze dotyczącej różnych podejść edukacyjnych, by wybrać to, które będzie najlepsze dla naszego dziecka.
