Pedagogika ignacjańska jest dziedziną naukową, która w centrum stawia wychowanie oparte na spotkaniu i towarzyszeniu. Działalność wychowawcza powinna obejmować całego człowieka – sferę psychofizyczną, duchową i społeczną. Jaka jest geneza tej pedagogiki i na czym jeszcze polega?
Spis treści
Pedagogika ignacjańska – ogólny opis
Pedagogika ignacjańska to inaczej pedagogika jezuicka. Jej definicja wywodzi się od założyciela zakonu jezuitów, Ignacego Loyoli. Zakon ten już od początku swojego istnienia (XVI w.) podjął się prowadzenia szkół dla młodzieży.
Loyola inspirował się ówczesnymi prądami humanizmu. Dziś pedagogia ignacjańska to w jakimś stopniu współczesny humanizm.
Pedagogika jezuicka jako nauka rozwijana jest w wielu ośrodkach, zwłaszcza w szkołach wyższych, prowadzonych przez jezuitów w Krakowie i Warszawie. W swoich postulatach wychowawczych zakłada kilka elementarnych cech.
Celem wychowania jest kształtowanie charakteru. Polega ono na dążeniu do poznania siebie, swoich uczuć, a tym samym do umiejętności ich przeżywania w sposób konstruktywny. Poznanie to nie jest celem w samym sobie, ale ma pomóc w przeżywaniu swojego człowieczeństwa w sposób pełny.
Ważną zasadą jest przezwyciężanie siebie, czyli pokonywanie swojego zniechęcenia i lenistwa, aby być pomocnym dla innych. Jest to nauka współpracy i życia w społeczeństwie i ma prowadzić do zdolności wspierania drugiego człowieka. Ale ma też być źródłem prawdziwej, autentycznej radości z powodu zrobienia czegoś dobrego dla innych.
Zasady zewnętrzne, które stosuje wychowawca, mają prowadzić do wewnętrznej dyscypliny wychowanka. Ma on stać się samodzielny i twórczy, działając w oparciu o swój wewnętrzny kodeks etyczny.
Inną cechą jest magis – dążenie do podejmowania wyzwań, które w jakiś sposób nas przerastają. Wyraża się to w decyzji, aby starać się żyć i działać, wkładając w to całe swoje serce.
Wychowanie według Loyoli to wychowanie religijne. Ma ono na celu nie tylko przyswojenie zewnętrznych praktyk, ale przede wszystkim wewnętrzne przyswojenie wartości religijnych.
Pedagogika ignacjańska zakłada osobistą relację wychowanka z wychowawcą. Wychowanek nie ma być bezwzględnie posłuszny wszystkim zaleceniom opiekuna, ale ma odkrywać w sobie wolność i rozwijać trud i pasję samodzielnego rozwoju.
Geneza pedagogiki ignacjańskiej
Historia powstania tego nurtu pedagogiki sięga XVI wieku. Gdy pierwsi zakonnicy chcieli stworzyć własne metody kształcenia młodzieży, najpierw poszukiwali inspiracji w istniejących już ośrodkach. Przede wszystkim wzorowali się na szkołach niderlandzkich i działalności szkoły humanistycznej Jana Sturma w Strassburgu.
Niemal od samego początku zaczęły powstawać bursy dla młodzieży. Miały one charakter burs muzycznych, w których uczono gry na instrumentach i podstaw gry aktorskiej.
Ważne było przygotowanie odpowiednich nauczycieli. W tym zakresie praktyka szła w parze z nauczaniem teoretycznym. Duży nacisk położony został na samodoskonalenie wychowawców.
Podejście praktyczne wyrażało się też w bezpłatnej formie nauczania. Uposażeniem uczniów i studentów zajmowali się członkowie bogatych kolegiów, a wszelkie fundacje miały być uzgadnianie z generałem zakonu w Rzymie.
Pedagog w świetle pedagogiki ignacjańskiej
Teoria omawianej pedagogiki zakłada, że wychowawca towarzyszy swoim podopiecznym i zna kontekst ich życia. Tworzy warunki do działalności wychowawczej i wprowadza do praktyki samorozwoju.
Opiera się ona na kształtowaniu refleksji nad własnym życiem i postępowaniem. Obejmuje sferę uczuć, woli, rozumu i działalności zewnętrznej wychowanka.
Pedagog jest liderem, który wyznacza kierunki i prowadzi do celu. Nie zajmuje się licznymi szczegółami z życia swoich uczniów, ale tworzy koncepcję i projektuje zmiany.
Lider ma przede wszystkim umieć zarządzać sobą. Znać siebie i swoje możliwości. Dlatego może zasięgać rady innych liderów, ale również wychowanków.
Cechą charakterystyczną lidera według nauczania jezuitów jest szeroko rozumiana miłość. Oznacza ona dobroć, służbę i pomoc drugiemu człowiekowi. Na pierwszym miejscu stawia on dobro innego, a nie struktury. Działa zgodnie z wolą Boga, która wyraża się poprzez konkretne wydarzenia w jego życiu i w życiu jego podopiecznych.
Liderowanie w tym duchu dobrze oddaje słowo magis. To niejako streszczenie tego stylu zarządzania. Lider cały czas dąży do rozwoju, do przekraczania swoich utartych schematów myślowych. Sam ciągle uczy się, jak być dla drugiego człowieka. Jest niejako w drodze.
Rola i zadania uczelni katolickich
Prekursorem pedagogiki ignacjańskiej są uczelnie jezuickie, nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach. Jaka jest zatem ich rola w świecie zdominowanym przez szybkie zmiany w nauce i kulturze? Czy zdają one swój egzamin?
Pedagogika ignacjańska to zasadniczo kształcenie chrześcijańskie, którego celem jest wszechstronny rozwój człowieka. Wielokulturowy świat oferuje dziś różne formy rozwoju i rozrywki, dostępne na wyciągnięcie ręki. Można powiedzieć, że świat jest zdominowany przez kulturę typu instant. Uczelnie katolickie mają za zadanie wyjść poza ten schemat myślenia. Mają spojrzeć na człowieka i społeczeństwo w szerokim kontekście.
W praktyce oznacza to dostrzeganie potrzeb społecznych naszych czasów: biednych, ubogich i opuszczonych, niezależnie od religii czy kultury. Uczelnie katolickie przygotowują nie tylko intelektualnie, ale może przede wszystkim uczą widzieć w drugim człowieku osobę z potrzebami, lękami i marzeniami.
Świat pędzi również w kontekście naukowym. Dziś postęp jest na tyle szybki, że medycyna czy biotechnologia stawiają więcej pytań niż odpowiedzi.
Etyka nie nadąża za ich rozwojem, ale misją uczelni wyższych, w tym zwłaszcza katolickich, jest niezamykanie się na zmiany, lecz cierpliwe poszukiwanie odpowiedzi. Ich rolą jest szerokie spojrzenie na problemy współczesnego świata.
Innym nurtem edukacyjnym, który warto poznać, jest raczej nieznana szerszemu gronu pedagogika teatru. Opiera się ona o połączenie wychowania i sztuki.
Podsumowanie
Pedagogika ignacjańska to inaczej pedagogika jezuicka, oparta na zasadach wypracowanych przez zakon jezuitów. Opiera się na ujmowaniu człowieka całościowo, z uwzględnieniem jego potrzeb psychicznych, duchowych i społecznych.
Wychowanie w tej myśli pedagogicznej opiera się na relacji z pedagogiem-liderem. Ma on towarzyszyć swojemu podopiecznemu i pełnić rolę pomocową. Stwarzać warunki do rozwoju i wspierać w poznawaniu samego siebie.
Pedagogika ta opiera się na rozwoju wewnętrznym. Każdy wychowanek jest wezwany do uznania obowiązujących zasad za swoje. Nie może to być tylko powierzchowne przywiązanie do zewnętrznych reguł panujących w szkole.
Dotyczy to również rozwoju życia religijnego. Zgodnie z regułą magis, która ma zastosowanie również do rozwoju wychowawcy, życie religijne nie może pozostać na poziomie podstawowym.
W każdym wymiarze wychowanek, ale i pedagog mają dążyć do osiągnięcia maksimum swoich możliwości rozwojowych. Jest to niejako zasada – streszczenie tej pedagogiki.
Uczelnie katolickie na świecie, promujące to podejście wychowawcze, stoją dziś przed ogromem zmian. Nie zawsze zmiany te są zrozumiałe i w pełni akceptowalne. Dlatego misją tych uczelni jest badanie wszystkich czynników, które determinują zmiany i odważne wychodzenie im naprzeciw.
W praktyce oznacza to również podejmowanie wyzwań związanych z nierównym rozwojem społecznym, angażowanie się w pomoc drugiemu człowiekowi.
Pedagogika ignacjańska to wychowanie chrześcijańskie, które warto odkrywać dziś na nowo, zwłaszcza w czasach, w których proponuje się różnorodne formy życia.
