Pedagogika teatru to stosunkowo nowa dziedzina, która łączy wychowanie i sztukę. Zaciera ona granice typowych ról aktora i widza, sceny i widowni. W Polsce rozwija się dopiero od początku XXI wieku. Obok działań performatywnych prowadzi się również w tym kierunku studia.
Spis treści
Pedagogika teatru – co to?
Pedagogika teatru to autonomiczna dziedzina wiedzy i praktyki teatralnej, która powstała w Niemczech w latach 70. XX wieku. W Polsce stała się bardziej znana na początku tego stulecia.
Jej celem jest twórcze spotkanie osób, wykorzystujących szeroki wachlarz technik teatralnych, aby pogłębić wzajemne relacje, doświadczyć nowych wrażeń i uczyć się od siebie nawzajem.
Teatr w tradycyjnym rozumieniu miał i wciąż ma na celu zainscenizować spektakl, przekazać wartości, wychować przez sztukę. Rozwijająca się pedagogika teatru nadal podejmuje te wyzwania, ale dodatkowo rozwija szereg działań ukierunkowanych na konkretnego odbiorcę.
Obok zwyczajnej inscenizacji i podobnych działań artystycznych, wydarzeniom kulturalnym coraz częściej towarzyszą wykłady, pokazy, filmy, przedstawienia, warsztaty i spotkania z twórcami – wszystko po to, aby również odbiorca stał się czynnym uczestnikiem kultury.
Definicja pedagogiki teatru podkreśla rozwój kompetencji społecznych. Teatr jest narzędziem do poznania siebie, do rozwoju relacji interpersonalnych, do wspólnego przeżywania konkretnego wydarzenia. Definicja ta jest ukierunkowana na zdobywanie kluczowych w naszych czasach umiejętności: współpracy, inicjatywy, krytycznego myślenia, czy konstruktywnego zarządzania emocjami.
Choć dziedzina ta wciąż się rozwija, swoje początki miała już w II Rzeczypospolitej.
Pedagogika teatru – rozwój dziedziny
Myśl pedagogiczno-teatralna w Polsce była obecna jeszcze przed II wojną światową. Wówczas do znanych działaczy należeli Lucjusz Komarnicki, Zdzisław Kwieciński i Jędrzej Cierniak. Wtedy też powstały pierwsze zawodowe szkoły teatralne, jak Warszawska Szkoła Dramatyczna Jana Lorentowicza czy Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej.
Ważną w tamtym czasie rolę odgrywał Instytut Reduty Juliusza Osterwy, stawiający sobie za cel wychowanie krytycznego odbiorcy kultury.
Pedagogika teatru wiele zawdzięcza działalności Jana Dormana, który w Będzinie tworzył i prowadził Teatr Dzieci Zagłębia. Charakteryzował się on nawiązywaniem bezpośredniej i głębokiej relacji z odbiorcą oraz czerpaniem z doświadczenia wszystkich uczestników spotkania.
Równie ważnym miejscem jest Instytut Teatralny w Warszawie, którego patron Zbigniew Raszewski, był historykiem teatru, profesorem i pisarzem. Instytut nawiązuje do działalności Jana Dormana, ogłaszając np. różne konkursy.
Ponadto do rozwoju pedagogiki teatru przyczyniła się działalność Ireny i Tadeusza Byrskich, którzy stworzyli kieleckie Studium Teatralne. Nawiązywali oni do praktyki Juliusza Osterwy, i tak jak on, stawiali na wychowanie krytycznego odbiorcy dzieła sztuki.
Znaną postacią teatru był też Jerzy Grotowski, którego awangardowe praktyki teatralne były szeroko znane za granicą. Jego idea znacząco jednak różniła się od np. studium z Kielc, choć równie silnie wpłynęła na rozwój myślenia o teatrze w Polsce.
Współcześnie pedagogika teatru wychodzi jeszcze szerzej do społeczeństwa, oferując w tym zakresie różne kursy i studia.
Pedagogika teatru – studia
Szczególną działalność edukacyjną rozwinął Instytut Teatralny w Warszawie. Oferuje on różne konferencje i warsztaty, szkoli nauczycieli, teatrologów i kulturoznawców. A we współpracy z Instytutem Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego – czyli popularnego UW – prowadzi studia podyplomowe o nazwie Pedagogika teatru.
Kurs realizowany w ramach tych studiów skierowany jest do artystów i animatorów kultury. Kształci w zakresie wiedzy i umiejętności potrzebnej do prowadzenia warsztatów teatralnych i podobnych działań animacyjnych i edukacyjnych, prowadzenia grup teatralnych i szerzej działalności teatralnej w różnego typu placówkach.
Jest to dwuletni program, obejmujący takie zajęcia, jak teoria teatru, modele edukacji, rozwój widowni, praca z ciałem czy reżyseria. Twórcy stawiają na zajęcia praktyczne, starając się wspólnie poszukiwać tego, co w pedagogice teatru jest ważne, twórcze i rozwijające.
Jednak czy warto studiować pedagogikę? Szczególnie o zawężonej specjalizacji? Naszym zdaniem tak – a w innym tekście wyjaśniamy, że daje ona solidne perspektywy zawodowe i rozwojowe.
Studia podyplomowe w tym zakresie prowadzi również Uniwersytet w Białymstoku. Uniwersytet współpracuje z wykładowcami-praktykami, a celem studiów jest przekazanie pasji i wiedzy, potrzebnej do rozwoju własnej działalności animacyjnej z różnymi grupami odbiorców.
Miejsce teatru w kulturze
W kulturze zachodniej początki teatru wiążą się ze starożytną Grecją, gdzie doszło do najważniejszych przełomów, jak wyodrębnienie aktora czy podział form dramatycznych. Teatr grecki był rodzajem kultu religijnego i pochodził od Dionizji – świąt organizowanych na cześć boga Dionizosa.
Teatr starożytny
Starożytny teatr grecki pełnił więc rolę społeczną, uczył, kształcił i był formą zaangażowania religijnego. Rozwinął się na bazie tekstów literackich, z których do dziś sporo się zachowało. Można powiedzieć, że dla Greka teatr był formą wyrażania siebie i relacji międzyludzkich.
W starożytnym Rzymie obok wcześniej powstałych form dramatycznych rozwinęła się pantomima. Równocześnie nastąpił rozwój różnych form przedstawieniowych, jak skecze, występy błaznów, pokazy z udziałem dzikich zwierząt. Dramaty mówione przestały odgrywać dominująca rolę.
Teatry odgrywały też istotną rolę w innych częściach świata, choćby w Azji. Sztuka wyrażana w ten sposób była popularna na terenach współczesnej Turcji.
Religia i Shakespeare
Teatr odżył następnie w wiekach średnich i był mocno związany z religią. Powstał dramat liturgiczny, misterium czy moralitet. Obok tego teatr rozwijał się też w kulturze ludowej.
Przełomem było powstanie teatru The Globe i działalność jego współtwórcy, Williama Shakespeare’a. Do dziś jest on uważany za twórcę nowożytnych form teatralnych. W swoich dziełach eksponował przeżycia aktorów, stosował zmienność akcji i przedstawienia. Prezentował wielowątkowe akcje, a nawet sceny batalistyczne.
Wielka Reforma i czasy współczesne
W latach 70. XIX wieku doszło do tzw. Wielkiej Reformy Teatru. Sztuka ta stała się samodzielna i w większym stopniu zaczęła nawiązywać do problemów życia społecznego. Modny stał się psychologizm i ekspresjonizm, badające przeżycia wewnętrzne aktora i widza. Teatr stał się bliższy ludzkim dramatom i tym samym zaczął silniej kształtować mentalność i wrażliwość odbiorcy.
Teatr posiada ugruntowaną pozycję w kulturze. Na początku był związany z różnymi formami religijnymi i pełnił doniosłą rolę społeczną. Odzwierciedlał ducha czasów i był przejawem aktualnie panujących nurtów. Literatura była i wciąż jest bazą dla twórców teatru.
Choć twórcy pedagogiki teatru postulują improwizację i inne formy przedstawieniowe, niż klasyczny teatr, wciąż dużą rolę odgrywa dla nich książka. To właśnie dzięki literaturze możliwe są nawiązania do czasów historycznych i poznanie mentalności ludzi sprzed wieków. Praktyka sceniczna nie jest dla nich już tak silnie zależna od tekstu literackiego, ale jest ona wciąż inspiracją i natchnieniem.
Podsumowanie
Pedagogika teatru w Polsce to nowa dziedzina, która jednak miała już swoich prekursorów. Twórcy teatru mogą sięgać do działalności Lucjusza Komarnickiego i Zdzisława Kwiecińskiego, Jana Dormana i Zbigniewa Raszewskiego.
Idea pedagogiki teatru polega na wspólnym doświadczaniu form teatralnych w celu rozwoju i pogłębienia rozumienia siebie. Celem nadrzędnym nie jest odegranie jakiejś z góry narzuconej roli, lecz przeżycie określonych emocji i rozwój form twórczej komunikacji.
W myśl powyższego tradycyjny podział na scenę i audytorium zaciera się. Twórca staje się uczestnikiem wydarzenia, a uczestnik jego twórcą. Łączy ich wspólne poszukiwanie drogi wyrażenia siebie za pomocą technik teatralnych.
Obecnie animatorzy, kulturoznawcy i teatrolodzy mogą kształcić się w ramach swojej praktyki na studiach podyplomowych Pedagogika teatru. Jest to propozycja szerokiego spojrzenia na rolę, zadania i miejsce twórców i odbiorców dzieła. Studia zachęcają do rozwijania kompetencji przyszłości, takich jak współpraca, inicjatywa i praca z emocjami.
Polecamy także artykuł o znanych pedagogach. Ich poglądy można przenieść na wychowywanie własnego dziecka.
