Korepetycje dla dziecka z autyzmem

Dzieci ze spektrum autyzmu stanowią duże wyzwanie nie tylko dla rodziców, lecz także dla środowiska szkolnego. Każdy autystyczny umysł jest wyjątkowy – nie bez powodu mówimy o „spektrum” autyzmu. Wobec tego sposób nauczania powinien dostosowywany indywidualnie do każdego dziecka. Z artykułu dowiesz się, na co zwrócić uwagę wybierając korepetycje dla dziecka z autyzmem.

Dzieci z autyzmem – charakterystyka

Na początku należy zaznaczyć, że autyzm nie jest chorobą. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych i Zaburzeń Zachowania ICD-10 autyzm zalicza się do kategorii całościowych zaburzeń rozwojowych.

Zaburzenia autystyczne diagnozuje się zwykle u dzieci do 3 roku życia. Najistotniejszymi symptomami w rozpoznawaniu spektrum autyzmu są deficyty społeczne, głównie w interakcjach społecznych i komunikowaniu międzyludzkim.

Cechy autystycznych dzieci

Charakterystyczne cechy dzieci z zaburzeniem ze spektrum autyzmu:

• brak utrzymywania kontaktu wzrokowego lub przelotny kontakt wzrokowy. Dobrym przykładem wydaje się być eksperyment, w którym dziecko bawi się zabawką a rodzic w pewnym momencie łapie je za rękę, w której trzyma zabawkę. Dziecko rozwijające się prawidłowo nawiąże z rodzicem kontakt wzrokowy w poszukiwaniu odpowiedzi. Dzieci ze spektrum autyzmu w zdecydowanej większości nie spojrzą na twarz osoby, która je chwyciła, lecz będą wpatrywać się w rękę;
• deficyty w mowie – dzieci autystyczne mają bardzo ubogie słownictwo i trudności z budowaniem bardziej złożonych zdań. Niektóre dzieci wypowiadają od kilku do kilkunastu słów dziennie, a niektóre nie mówią w ogóle. Często obserwuje się tzw. echolalię, czyli powtarzanie zwrotów i zdań wypowiedzianych przez inną osobę;
• brak reakcji na komunikaty ze strony rodzica, a nawet brak reakcji na własne imię;
• nieumiejętność odczytywania bardziej złożonych emocji u innych ludzi – dzieci autystyczne na ogół potrafią rozpoznawać proste emocje takie jak smutek, złość, radość. Mają jednak problem w rozpoznaniu ironii, żartu, sarkazmu czy zażenowania; 
• nieumiejętność odczytywania mowy ciała innych ludzi oraz dostosowania własnej mowy ciała do tego, co chcieliby przekazać;
• brak umiejętności dostosowania swoich emocji do sytuacji np. brak uśmiechu w sytuacjach, w których raczej każdy człowiek by się uśmiechnął;
• brak podążania wzrokiem za palcem lub wzrokiem drugiej osoby;
• brak dążenia do kontaktu fizycznego z rodzicem np. brania na ręce, przytulenia itd.;
• znaczne deficyty w prezentowaniu złożonych zachowań społecznych tj. połączenie mimiki, gestykulacji, ekspresji i tonu głosu w sytuacji społecznej;
• nieumiejętność naśladowania zachowań innych ludzi;
• brak wyrażania chęci zabawy i wchodzenia w interakcję z rówieśnikami i rodzicami;
• brak umiejętności tworzenia bliskich relacji – jeżeli autystyczne dziecko wykazuje przywiązanie do rodzica, to wynika to głównie z jego przyzwyczajenia do rutyny i tego, że osoba ta powiązana jest z tą rutyną. U dzieci autystycznych zwykle nie występuje lęk separacyjny;
• wrażliwość na bodźce i głośne dźwięki (szczególnie metaliczne);
• ludzie dla dzieci autystycznych są niemal na równi z przedmiotami – dziecko ze spektrum autyzmu nie okazuje emocjonalnego przywiązania;
• potrzeba uporządkowanego świata – dzieci ze spektrum autyzmu dobrze czują się w świecie, w którym mają jasno określone zasady, rytuały i plan dnia;
• brak zrozumienia abstrakcyjnych pojęć i słów, które mają więcej niż jedno znaczenie – dzieci autystyczne, jeżeli już wykazują się zrozumieniem czegoś, to rozumieją to dosłownie. Trudno zatem wytłumaczyć im coś na przykładzie metafory czy odniesienia do podobnych zjawisk.

Warto ponownie zaznaczyć, że autyzm jest spektrum, oznacza to, że wszystkie wymienione objawy mogą występować z różnym nasileniem.

Korepetycje dla dziecka z autyzmem – co i jak?

Dzieci ze spektrum autyzmu mają trudności z uczeniem się, ponieważ przyswajają wiedzę w zupełnie inny sposób, do którego powszechne metody nauczania nie są przystosowane. Trudności te wynikają z deficytów w interakcjach społecznych, sposobie komunikowania się i interakcjach z otoczeniem. To zdecydowanie utrudnia dzieciom autystycznym syntezę pozyskanych informacji oraz ich powtarzanie, co jest niezbędne do ich zapamiętania.

Specjalne kształcenie

Zgodnie z prawem oświatowym dziecko ze spektrum autyzmu traktowane jest jako dziecko niepełnosprawne, podobnie jak dziecko niedowidzące czy niesłyszące itp. Oznacza to, że wymaga ono specjalnej organizacji kształcenia. Do tego niezbędne jest orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną. W teorii dziecko powinno mieć indywidualnie dostosowane warunki nauczania oraz wsparcie terapeutyczne w poprawie funkcjonowania. W praktyce jednak jest niewiele szkół specjalnych, które są w stanie zapewnić idealne warunki do rozwoju i korepetycje dla dziecka z autyzmem okazują się w tym przypadku niezbędne. Warto rozważyć też w tym kontekście edukację domową, komfortową dla dziecka z zaburzeniami społecznymi.

Na co zatem zwrócić uwagę wybierając korepetycje dla dziecka z autyzmem? Na portalach poświęconych korepetycjom oraz facebookowych grupach zrzeszających rodziców dzieci autystycznych możemy znaleźć wiele ogłoszeń oferujących wsparcie w nauczaniu. Czy jednak każdy, kto ukończył studia pedagogiczne, może prowadzić korepetycje dla dziecka z autyzmem? Niezupełnie.

Odpowiedni korepetytor

Oto kilka wskazówek, na które warto zwrócić uwagę, zanim zaczniesz poszukiwania odpowiedniego korepetytora:

1. wykształcenie z zakresu pedagogiki specjalnej;
2. atutem będą dodatkowe kwalifikacje z rehabilitacji, terapii i edukacji osób z autyzmem;
3. kurs z rewalidacji indywidualnej; 
4. doświadczenie w pracy z dziećmi ze spektrum autyzmu; 
5. korepetytor powinien wykazywać się dużą empatią i cierpliwością.

Normalna edukacja jest możliwa

Większość dzieci ze spektrum autyzmu uczęszcza do szkół i klas specjalnych lub integracyjnych. Niektórzy rodzice decydują się jednak, aby ich dziecko uczęszczało do zwykłej szkoły, jak tysiące innych dzieci. Czy możliwe jest, aby dziecko ze spektrum autyzmu poradziło sobie w normalnej szkole? Oczywiście, że tak. Wszystko zależy od podejścia nauczycieli, otwartości i zaangażowania szkoły oraz współpracy z rodzicami.

Takich szkół jest co prawda niewiele i korepetycja dla dziecka z autyzmem w tym systemie mogą okazać się niezbędne, jednak nie jest to opcja niemożliwa. Jakie zatem szkoła powinna spełnić warunki, aby dziecko ze spektrum autyzmu czuło się w niej dobrze i mogło się rozwijać we własnym tempie?

• nauczyciele powinni posiadać wiedzę z zakresu zaburzeń autystycznych;
• nauczyciele powinni poświęcać autystycznemu dziecku dwa razy więcej czasu niż innym dzieciom – potrzebują one więcej czasu na wykonanie złożonego zadania lub przejście z jednego zadania do drugiego;
• zwrócenie uwagi na odpowiedzialne zarządzanie otoczeniem ucznia – zmiany w otoczeniu szczególnie gwałtowne mogą wywołać u dziecka z autyzmem niepokój a nawet agresję. Warto, aby nauczyciele pilnowali ustalonego harmonogramu dnia lub aby wcześniej informowali dziecko, że jakieś zmiany się pojawią;
• nauczyciele powinni używać prostego i precyzyjnego języka – dzieci autystyczne nie potrafią czytać między wierszami i nie rozumieją metafor;
• nauczyciele powinni często chwalić dziecko, nawet jeżeli nie ukończyło zadania, a jedynie podjęło próbę jego wykonania;
• nauczyciele powinni pozyskiwać informacje od rodziców na temat dziecka – to przydatne, np. w organizowaniu sali pod jego specjalne potrzeby;
• nauczyciele powinni uświadamiać inne dzieci, czym jest autyzm i w jaki sposób traktować rówieśnika ze spektrum autyzmu.

Twoje dziecko może być zdolne, jednak nie umie tego przekazać

Dzieci ze spektrum autyzmu mogą posiadać wyjątkowe zdolności, nie jest to jednak tak częste jak mogłoby się wydawać. Szacuje się, że co dziesiąte dziecko autystyczne wykazuje specyficzne umiejętności w wąskim obszarze zainteresowań. Nazywamy to „zdolnościami wysepkowymi” lub zespołem sawanta.

Zdolności u dzieci z autyzmem najczęściej dotyczą muzyki, sztuki, obliczeń matematycznych, zdolności konstrukcyjnych i umiejętności kalendarzowych (szybkie ustalenie, w jakim dniu tygodnia wypada określona data w kalendarzu).

Czasami odkrycie tych zdolności nie stwarza tak wielu problemów. Niektóre dzieci autystyczne mają wyraźnie wąski obszar zainteresowań, na którym skupiają całą swoją uwagę, np. mają ogromną wiedzę na temat kosmosu lub konstrukcji maszyn, itd.

Aby stworzyć dziecku odpowiednie warunki do eksplorowania, poszukiwania i wyrażania własnych zdolności, należy zaobserwować, w jaki sposób najłatwiej przyswaja informacje. Czy łatwiej jest mu zrozumieć coś za pomocą prostego języka i wyraźnie wypowiadanych słów lub poprzez samodzielne czytanie? Czy może bardziej przemawiają do niego obrazy, filmy i ilustracje?

Dzieci, które są tzw. językowcami, znacznie lepiej odnajdą się w przyswajaniu wiedzy na dany temat, czytając o nim, niż uczestnicząc w zajęciach z klasą. Z kolei dzieci, które wykazują większe zainteresowanie ilustracjami i wykresami, mogą prezentować talent inżynierski. Niestety przez deficyty w komunikacji mają zwykle problem, aby przełożyć myśli na słowa i pokazać je innym.

W obu tych przypadkach dobrym rozwiązaniem mogą okazać się komputerowe programy terapeutyczne, wspierające rozwój zdolności autystyka. Wykorzystanie programu komputerowego może pozytywnie wpłynąć na dziecko, ponieważ ogranicza dostarczanie zbędnych bodźców, interakcje z komputerem są przewidywalne, zmniejsza się poziom niepokoju, a zwiększa się motywacja do nauki.

Dziecko z autyzmem – nauka czytania i liczenia

Mając dziecko z autyzmem, nauka czytania może okazać się wyzwaniem. Skuteczna w tym przypadku może okazać się Metoda Krakowska, a konkretniej metoda symultaniczno-sekwencyjna. Jest to terapeutyczna metoda nauki czytania skierowana do dzieci z zaburzeniami rozwoju (w tym autyzmu), ale również do dzieci rozwijających się prawidłowo. Jak według tej metody przebiega nauka czytania dziecka z autyzmem? Jest to nauka czytania sylabami, a nie spółgłoskami, które wymawiane oddzielnie są niesłyszalne. Proces nauki przebiega w kilku etapach od nauki samogłosek (A, U, I, O, E, Y) do samodzielnego czytania. Każdy etap ma tę samą regułę: powtarzanie – rozumienie – nazywanie.

1. Od samogłosek prymarnych (A, U, I, następnie O, E, Y) do sylaby otwartej – do nauki wykorzystujemy obraz, ruch i dźwięk. Ucząc dziecko samogłoski Y, wypowiadamy ją głośno i wyraźnie unosząc ręce ku górze w kształt tej litery. Możemy wykorzystać również karty obrazkowe, które kojarzą się z tymi samogłoskami np. E – płaczące dziecko. Ważne, aby obrazować samogłoski jako całościowe sytuacje, a nie jako np. E (Ekran). Następnie możemy przejść do sylab otwartych (ME, MU, BE, KU, UHU). Tutaj dobrze sprawdzą się wyrazy dźwiękonaśladowcze (ME – obrazek kozy itd.). 
2. Od sylaby otwartej do pierwszych wyrazów – wprowadzamy nowe spółgłoski, korzystając z zestawienia samogłoska + sylaba (E + NA, A + DA). W nauce posługujemy się znanymi już dziecku wyrazami globalnymi. 
3. Czytanie sylab zamkniętych (LOL, NUK, MYK) – dobrze pracować na nieistniejących wyrazach (AKUME, ASOS, KITUME), aby uniemożliwić dziecku zgadywanie sylab.
4. Czytanie nowych sylab zamkniętych i otwartych – zapoznajemy dziecko z dwuznakami (SZ, RZ, CZ) oraz literą Ł. Nauka nadal odbywa się w sylabach zamkniętych i otwartych.
5. Samodzielne czytanie – nadal pracujemy na sylabach zamkniętych i otwartych, jednak w głównej mierze dziecko czyta już samodzielnie proste wyrazy i zdania.

Aby nauka czytania dziecka z autyzmem przebiegła pomyślnie przy każdym z etapów należy prosić dziecko o powtórzenie. Nauczyciel/rodzic odczytuje spółgłoskę, dodając aspekt wizualny, a dziecko powtarza. Upewniamy się, że dziecko rozumie, to czego się uczy. Dorosły wymawia spółgłoskę lub sylabę, a dziecko wskazuje na obrazek lub rodzic wskazuje na obrazek, a dziecko wypowie na głos. W razie trudności pomocne może być podpowiadanie dziecku za pomocą wizualizacji ręką np. I – dotykam palcem nosa. Ostatnią regułą jest nazywanie (czytanie). Tutaj role są naprzemienne – raz dorosły wskazuje na literę, a dziecko ją odczytuje, a raz dziecko wskazuje na literę, a dorosły ją odczytuje na głos.