Kaczka dziwaczka – któż jej nie zna? Ten humorystyczny wiersz Jana Brzechwy wszedł na stałe do kanonu popularnych polskich rymowanek dla dzieci. Niektórzy znają go z tomików poezji autora, inni z ekranizacji Akademii Pana Kleksa, z której pochodzi wersja muzyczna kaczki dziwaczki – piosenka śpiewana przez dzieci.
Spis treści
Krótka notka o autorze
Autor tekstu Kaczka dziwaczka to Jan Brzechwa, znany polski poeta, urodzony w 1898 r. w Żmerynce na Podolu (obecna Ukraina). Brzechwa z wykształcenia był prawnikiem. Specjalizował się w prawie autorskim.
Tak naprawdę nazywał się Jan Wiktor Lesman, a pseudonim „Brzechwa” wymyślił dla niego brat stryjeczny, poeta Bolesław Leśmian.
Jan Brzechwa miał skłonność do rymowania od dziecka, kiedy to wymyślał pierwsze satyryczne wierszyki o członkach własnej rodziny. Zadebiutował wobec szerszej publiki już jako nastolatek, w 1915 roku na łamach petersburskiego „Sztandaru”.
Pierwszy tomik wierszy dla dzieci autorstwa Jana Brzechwy wydano w 1938 r. Nosił tytuł „Tańcowała Igła z Nitką” i zawierał takie popularne utwory, jak: „Tydzień”, „Żuraw i czapla” czy „Na straganie”. Jedno z najbardziej znanych dzieł polskiej literatury dla dzieci – Akademię Pana Kleksa, wydano w 1946 r.
Brzechwa pochodził z Kresów Wschodnich i świetnie znał język rosyjski. Tłumaczył dzieła takich artystów, jak: Aleksander Puszkin, Antoni Czechow, Siergiej Jesienin i Włodzimierz Majakowski.
Poeta był trzykrotnie żonaty. Jego jedyna córka, Krystyna Brzechwa, także związała się ze światem sztuki – została malarką.
Kaczka dziwaczka – tekst
Kaczka dziwaczka – tekst wiersza:
Nad rzeczką opodal krzaczka,
Mieszkała kaczka-dziwaczka,
Lecz zamiast trzymać się rzeczki,
Robiła piesze wycieczki.
Raz poszła więc do fryzjera:
„Poproszę o kilo sera!”
Tuż obok była apteka:
„Poproszę mleka pięć deka”
Z apteki poszła do praczki
Kupować pocztowe znaczki.
Gryzły się kaczki okropnie:
„A niech tę kaczkę gęś kopnie!”
Znosiła jaja na twardo
I miała czubek z kokardą,
A przy tym, na przekór kaczkom,
Czesała się wykałaczką.
Kupiła raz maczku paczkę,
By pisać list drobnym maczkiem.
Zjadając tasiemkę starą,
Mówiła, że to makaron.
A gdy połknęła dwa złote,
Mówiła, że odda potem.
Martwiły się inne kaczki:
„Co będzie z takiej dziwaczki?”
Aż wreszcie znalazł się kupiec:
„Na obiad można ją upiec!”
Pan kucharz kaczkę starannie
Piekł, jak należy, w brytfannie.
Lecz zdębiał, obiad podając,
Bo z kaczki zrobił się zając.
W dodatku cały w buraczkach,
Taka to była dziwaczka!
Akademia Pana Kleksa
„Akademia Pana Kleksa” to znana powieść dla dzieci autorstwa Jana Brzechwy. Ta fantastyczna historia opisuje przygody 12-letniego chłopca, Adasia Niezgódki, który trafia do tytułowej Akademii, prowadzonej przez czarodzieja, Ambrożego Kleksa.
W Akademii przebywają wyłącznie chłopcy, których imiona zaczynają się na literę A. Oprócz Pana Kleksa opiekuje się nimi także uczony szpak Mateusz. W budynku szkoły przy ul. Czekoladowej dzieją się niestworzone rzeczy. Chłopcy codziennie budzą się dzięki kroplom wody, spadającym na ich nosy przez otwory w suficie. Z pryszniców leci woda z sokiem, a Ambroży Kleks odczytuje sny dzieci za pomocą specjalnych lusterek.
Nauka w Akademii nie jest nudna. Lekcje to m.in. kleksografia, przędzenie liter, leczenie uszkodzonych sprzętów w specjalnym szpitalu czy geografia, polegająca na grze w piłkę, która jest jednocześnie globusem. Historia ma swoją kontynuację w dziełach: „Podróże pana Kleksa” i „Tryumf pana Kleksa”.
Polskie dzieci znają Akademię Pana Kleksa głównie z jej ekranizacji reżyserii Krzysztofa Gradowskiego. W rolę Pana Kleksa wcielił się w niej Piotr Fronczewski, a Adasia Niezgódkę zagrał Sławomir Wronka – obecnie ceniony fizyk.
Kaczka dziwaczka jako piosenka
Kaczka dziwaczka w Akademii Pana Kleksa pojawia się jako piosenka śpiewana przez chłopców będących uczniami tej przedziwnej szkoły.
Dzięki znanej ekranizacji powieści, tekst Kaczka dziwaczka, zyskał ogromną popularność w wersji muzycznej. Piosenka wykonywana przez dzieci grające w filmie szybko zapada w ucho.
Wykonanie utworu przez znany polski zespół Fasolki jest wciąż bardzo popularne. Pojawiają się także nowe adaptacje podejmowane przez współczesnych wykonawców.
Jakie jajka znosiła kaczka dziwaczka?
Ekscentryczna Kaczka dziwaczka, bohaterka wiersza Jana Brzechwy, zadziwiała wszystkich tym, jakie jajka znosiła. Były to bowiem jaja ugotowane na twardo.
Popularność utworu wynika z jego komicznej absurdalności. Trudno dopatrywać się w nim logiki, znanej w tekstach odtwarzających wiernie rzeczywistość.
Co chciała kupić bohaterka tekstu?
Wyobraźnia Jana Brzechwy była ogromna a dowcip bardzo oryginalny. Wymyślona przez niego Kaczka dziwaczka próbowała u fryzjera kupić kilogram sera, a w aptece prosiła o „pięć deka” mleka. Z kolei u praczki chciała dostać znaczki pocztowe.
Przy zakupach nieustannie myliła podstawowe kwestie. Trafiała do niewłaściwego sklepu w kontekście produktu, jaki chciała zakupić. Dodatkowo w aptece podała niewłaściwą jednostkę, którą chciała określić ilość potrzebnego mleka. Pomyłki te mogą trafić w humor dzieci, które orientują się już w temacie robienia zakupów.
Rysunek
Kaczka dziwaczka została dotychczas przedstawiona w formie graficznej na niezliczonej liczbie ilustracji. Pierwsza zobrazowała ją Franciszka Themerson na fantastycznych rysunkach z tomiku wierszy Brzechwy z 1939 r.
Rysunek wesołej, dziwnej kaczki zawsze przedstawia ją z wielką kokardą na głowie. Ptak często posiada też ludzkie atrybuty, takie jak biżuteria, damska torebka czy ubranie.
Analiza i interpretacja wiersza
Kaczka dziwaczka to tekst zbudowany z 8 zwrotek. Każda z nich posiada 4 ośmiozgłoskowe wersy. Utwór jest bardzo rytmiczny, dzięki czemu łatwo wpada w ucho. Występują w nim parzyste rymy końcowe.
Wiersz można interpretować jako opis niebanalnej jednostki, która robi wszystko na przekór otoczeniu, nie przejmując się własną odmiennością. Kaczka jest zupełnie niepodobna do innych przedstawicielek swojego gatunku, czym bardzo je irytuje. Choć tak naprawdę swoimi dziwactwami kaczka nikogo nie krzywdzi, wzbudza złość towarzyszek:
Gryzły się kaczki okropnie:
„A niech tę kaczkę gęś kopnie!”
Zamiast zachowywać się poprawnie i „trzymać się rzeczki”, dziwaczka wędruje po okolicy i zachowuje się w sposób nieadekwatny do sytuacji. U fryzjera chce kupić ser, w aptece mleko, a u praczki próbuje nabyć znaczki pocztowe.
Kaczka jest przekorna i nie daje się zaszufladkować. Można to interpretować jako metaforę osoby, która nie zamierza działać tak, jak inni, za to śmiało idzie pod prąd. Spotyka się przez to z niechęcią i krytyką otoczenia.
Inność dziwaczki rzutuje też na jej przyszłość. Kaczki martwią się o to, co z niej wyrośnie, skoro nie potrafi zachowywać się tak, jak przystało na przedstawicielkę tego gatunku. I faktycznie – fantazyjne zachowanie bohaterki doprowadza ją do zguby.
Niebanalny ptak budzi zainteresowanie kupca, który pragnie zjeść kaczkę na obiad. Dziwaczka zostaje przyrządzona przez doświadczonego kucharza. Jednak nawet po zakończeniu życia i upieczeniu, kaczka zadziwia wszystkich wokół, ponieważ magicznym sposobem zmienia się w zająca.
Wiersz jest humorystyczny i wzbudza uśmiech na twarzach czytelników, jednak może stać się też powodem do refleksji nad reakcjami społeczeństwa na inność. Tragicznym finałem wiersza autor pokazuje, że nietypowe jednostki niestety często kończą marnie. Osoby odstające od normy budzą zdziwienie i niepokój, często są prześladowane, a jeśli nie dostosują się do reszty, może się to dla nich naprawdę źle skończyć.
Opis sytuacji lirycznej
Osobą opisującą losy kaczki dziwaczki jest nieokreślony narrator, który opowiada historię nietypowego ptaka w czasie przeszłym. Adresat liryczny jest uogólniony.
Narrator w wierszu Brzechwy opisuje intrygujące zachowania kaczki, która była inna niż wszystkie pozostałe przedstawicielki tego gatunku. Nosiła ozdobną kokardę na głowie, wędrowała po świecie, zamiast trzymać się rzeczki, jadła starą tasiemkę, udając, że to makaron i zadziwiała swoje otoczenie, próbując kupować różne produkty w nieadekwatnych do tego miejscach. Zwierzęta w wierszu zostały spersonifikowane i noszą cechy gatunku ludzkiego – mówią po polsku, robią zakupy, czeszą się i piszą.
Wiersz zawiera też cytaty, w których narrator przytacza słowa głównej bohaterki:
„Poproszę o kilo sera!”
„Poproszę mleka pięć deka”
Przedstawione są też słowa innych kaczek:
„A niech tę kaczkę gęś kopnie!”
„Co będzie z takiej dziwaczki?”
Poznajemy także wypowiedź kupca:
„Na obiad można ją upiec!”
Autor wplótł w treść tekstu o kaczce dziwaczce elementy gry słownej, gdy kaczka kupuje paczkę maku, „by pisać list drobnym maczkiem”, a także w zwrocie: „A niech tę kaczkę gęś kopnie!”.
Główną bohaterkę poznajemy w dość spokojnych okolicznościach, kiedy spaceruje po okolicy, wykonując coraz to ciekawsze wybryki. Swoim zachowaniem szybko budzi niechęć i zmartwienie u innych ptaków. Tragiczny finał historii poznajemy już w siódmej zwrotce wiersza, kiedy to dziwaczka zostaje kupiona w celach kulinarnych. Kucharz niezwłocznie przyrządza kaczkę i piecze ją w brytfannie.
Dlaczego ten wiersz powstał?
Dlaczego Brzechwa opowiada tę historię? Po części po to, by dać rozrywkę najmłodszym czytelnikom, ponieważ był to poeta specjalizujący się w literaturze dziecięcej. Zabawne perypetie kaczki dziwaczki śmieszą dzieci i dorosłych po dziś dzień.
Jednocześnie autor zwraca uwagę na problem społeczny, jakim jest brak akceptacji dla inności i pokazuje, co może się wydarzyć, kiedy ktoś zanadto wyróżnia się z tłumu. Daje się tutaj zauważyć satyryczny aspekt twórczości Brzechwy, obecny też w innych jego dziełach.
Wiersz powstał w pierwszej połowie XX wieku, co można poznać po języku. W utworze występują rzadko dziś używane słowa, takie jak „tasiemka”, „brytfanna” czy „pięć deka”. Znajdują się w nim także odniesienia do dawnych zawodów, kiedyś zwyczajnych a dziś całkiem niespotykanych, jak praczka. Pojawia się też – coraz rzadziej używana w dobie internetu – tradycyjna poczta z papierowymi znaczkami.
Kontekst powstania utworu
Wiersz „Kaczka Dziwaczka” powstał w okresie 20-lecia międzywojennego. Utwór został opublikowany w 1939 r. w tomiku poezji dla dzieci o tym samym tytule. Literatura nie była jednak jedynym obszarem działalności Brzechwy. W tym czasie autor miał już za sobą doświadczenia wojny polsko-bolszewickiej, w której uczestniczył jako ochotnik. W latach 1924-1939 pracował też jako radca prawny ZAiKSu, którego był współzałożycielem.
Dzieło o kaczce dziwaczce jest częścią twórczości Brzechwy, z której autor jest najbardziej znany, czyli literatury dziecięcej. Poeta wprowadził do tej gałęzi literackiej satyrę i dowcip, której wcześniej w niej nie było. Paradoksalna, fantastyczna poezja i proza, zawierające wątki magiczne oraz personifikacje zwierząt i przedmiotów, na stałe zagościła dzięki Brzechwie w polskich bajkach.
Inne dzieła Jana Brzechwy
Kaczka dziwaczka jest jednym z najbardziej znanych tekstów Jana Brzechwy. Stworzył on jednak wiele innych utworów dla dzieci, które są znane do dziś.
Popularne dzieła autora to:
- Entliczek-pentliczek
- Pomidor
- Żuraw i czapla
- Na straganie
- Znaki przestankowe
- Sójka
- Przygody Pchły Szachrajki
- Ptasie plotki
- Hipopotam
- Psie smutki
- Opowiedział dzięcioł sowie
- Na wyspach Bergamutach
- Akademia pana Kleksa
- Podróże pana Kleksa
- Tryumf pana Kleksa
W dobie nowoczesnych bajek i ekranizacji bajkowych historii warto pamiętać o klasyce. Czytanie rozwija nasze dzieci i poszerza ich wyobraźnię. Może być także odpowiedzią na mamozę u dziecka: maluch dzięki książkom może na chwilę oderwać się od swoich rodziców.
Komentarz/e
Wiersz mojego dzieciństwa!