Wielu rodziców zastanawia się, co zrobić, aby zapewnić maluchowi zdrowy, spokojny i bezpieczny sen. Na szkołach rodzenia nie zawsze przekazywane są informacje o tym, jak ważne jest prawidłowe układanie dziecka w łóżeczku. Czy niemowlę może spać na brzuchu? W jaki sposób można zadbać o jego bezpieczeństwo w czasie snu?
Spis treści
Układanie dziecka do snu
Noworodki i małe niemowlęta wielokrotnie w ciągu doby potrzebują być układane do snu. Ich cykl aktywności i odpoczynku jest inny niż u starszych dzieci oraz osób dorosłych. Częste drzemki w ciągu dnia przeplatane są czasem spędzanym na obserwacji, jedzeniu i zabawie. Dopóki dziecko nie potrafi samodzielnie zmieniać pozycji, a przede wszystkim obracać się z pleców na brzuszek i odwrotnie, to właśnie rolą rodziców i pozostałych opiekunów jest odpowiednie układanie go do snu.
Noworodki i niemowlęta, które jeszcze nie potrafią same się odwracać, powinny zawsze być układane do snu na plecach. To najbardziej bezpieczna pozycja, w której dziecko ma swobodny dostęp do powietrza a zagrożenie wtulenia twarzy w prześcieradło, materac czy kocyk jest zminimalizowane.
Dlaczego niemowlak nie powinien spać na brzuchu?
Główną przyczyną, dla której niemowlęta nie powinny spać na brzuchu, jest ryzyko wystąpienia SIDS (ang. sudden infant death syndrome), czyli nagłej śmierci łóżeczkowej. Układanie dziecka do snu na plecach jest podawane jako jeden z czynników zmniejszających ryzyko wystąpienia SIDS.
Kluczową kwestią istotną w kontekście snu dziecka jest zapewnienie mu możliwości swobodnego oddychania. Noworodki mają bardzo słabe mięśnie karku i nawet podczas aktywności w ciągu dnia potrzebują, by opiekun podtrzymywał im główkę. Tym bardziej w nocy, kilku- czy kilkunastodniowy maluszek nie jest w stanie samodzielnie podnieść głowy w przypadku kontaktu ust i nosa z materacem lub pościelą.
Pozycja na boku także nie jest zalecana. Maluszek może łatwo przekręcić się z boku na brzuch, nawet pod wpływem ciężaru swojego ciała, bez udziału mięśni czy siły woli.
Nawet wtedy, gdy odpowiednio zabezpieczymy łóżeczko i będzie ono pozbawione luźnych materiałów, pluszaków i kołderek, najbezpieczniej będzie układać dziecko do snu na plecach.
Czy niemowlę może spać na brzuchu?
To, czy niemowlę może spać na brzuchu, interesuje szczególnie tych rodziców, których dzieci mają trudności ze snem i jedyną pozycją, w której śpią spokojnie, jest właśnie ta na brzuszku. Niestety, preferencje dziecka nie mają tu większego znaczenia. O ile w dzień leżenie na brzuchu jest jak najbardziej wskazane, o tyle w nocy, podczas snu dziecka, należy tej pozycji unikać.
Niektórzy lekarze i położne pozwalają na drzemki dziecka w ciągu dnia w pozycji na brzuszku. Zazwyczaj jednak zwracają uwagę na to, że taki sen nie powinien trwać zbyt długo i bezwzględnie należy w takim przypadku stale obserwować dziecko.
Czy niemowlę może spać na brzuchu – wyjątki
Wyjątki, mówiące o tym, czy niemowlę może spać na brzuchu, zawsze wynikają z wyraźnych wskazań lekarza, położnej lub fizjoterapeuty. Część dzieci może otrzymać zalecenie spania na brzuchu lub na boku, np. w przypadku silnego ulewania, które może skutkować zachłyśnięciem w pozycji na wznak.
Większość dzieci jednak nie wymaga układania do snu na brzuchu ani na boku i powinna mieć zapewnioną pozycję na pleckach, która jest najbezpieczniejsza.
Pozycja na brzuszku – kiedy jest zalecana?
Pozycja na brzuszku jest zalecana wtedy, kiedy dziecko jest obudzone i aktywnie poznaje świat. Ułożenie brzuchem do dołu jest bardzo korzystne z punktu widzenia rozwoju motorycznego i osiągania nowych umiejętności, takich jak pełzanie, raczkowanie i sięganie po przedmioty.
Ponadto maluch, który leży na brzuszku oraz wierzga nóżkami i rączkami, usprawnia przesuwanie się gazów w swoich jelitach, co ogranicza wzdęcia, bóle brzuszka i korzystnie wpływa na jego samopoczucie. Każdy rodzic, który przeżył uspokajanie dziecka, zanoszącego się płaczem spowodowanym bólem brzucha, doceni skuteczne metody usuwania gazów z układu pokarmowego malucha. Pozycja na brzuszku jest właśnie taką metodą, która jest w stanie przynieść ulgę zarówno dziecku, jak i zszarganym nerwom jego opiekunów.
Leżenie na brzuszku wymusza na dziecku podnoszenie głowy, co wzmacnia mięśnie i sprzyja rozwojowi. Niektóre niemowlęta kochają tę pozycję i chętnie przebywają na brzuchu długie minuty, inne nie znoszą być tak kładzione i zawsze głośno protestują.
To, czy rodzice będą proponowali dziecku pozycję na brzuchu i jak często będą zachęcali malucha do ćwiczeń w tym ułożeniu, zależy od ich decyzji. Jeśli jednak dziecko bardzo protestuje i płacze za każdym razem, kiedy jest tak układane, można spróbować innego sposobu, by wykorzystać dobroczynny wpływ pozycji na brzuszku na pracę jelit.
W takim przypadku należy ułożyć dziecko na swoim przedramieniu, z główką leżącą na zgięciu łokcia. Drugą ręką układa się między nóżkami malucha, aby podtrzymać jego ciało. W tej pozycji jelita są masowane podczas chodzenia czy kołysania malucha przez opiekuna. Wiele dzieci noszonych w ten sposób uspokaja się, także dlatego, że ma możliwość obserwacji świata z innej, ciekawej perspektywy.
Od kiedy niemowlę może spać bezpiecznie na brzuchu?
Przyjmuje się, że momentem przełomowym, od kiedy niemowlę może spać na brzuchu całkowicie bezpiecznie, jest czas, gdy nauczy się samodzielnie przewracać z brzuszka na plecy i odwrotnie.
Nie wystarczy jednak, aby dziecko wykonało taki obrót raz czy dwa. Powinno mieć te czynności dobrze wyćwiczone, by nawet w nocy, przez sen, móc obrócić się na plecy w razie ewentualnych trudności z oddychaniem, które mogą się zdarzyć podczas leżenia z buzią tuż przy materacu.
Umiejętność sprawnego obracania się z plecków na brzuszek dzieci osiągają zwykle w wieku 5-7 miesięcy. Obrót z brzucha na plecy jest umiejętnością, która zazwyczaj pojawia się nieco później. To właśnie ona jest kluczowa, by dziecko w razie potrzeby mogło wrócić do bezpiecznej pozycji leżenia na plecach.
Kiedy maluch obraca się sprawnie w obu kierunkach, można uznać, że spanie na brzuchu będzie dla niego bezpieczne.
Zdrowy sen dziecka – ogólne porady
Na całym świecie nie ma chyba rodziców, którzy nie przeżyliby choćby przejściowych trudności ze snem u swoich dzieci. Podczas gdy część maluchów śpi spokojnie i twardo praktycznie od urodzenia, inne zdają się nie mieć potrzeby snu prawie w ogóle. Infekcje, ząbkowanie i skoki rozwojowe także potrafią utrudnić nocny odpoczynek zarówno dzieciom, jak i rodzicom. Co robić, aby zapewnić dziecku zdrowy sen?
Pomaga rutyna
Dobrze jest zadbać o regularny tryb życia i wprowadzić pewną rutynę do rozkładu dnia dziecka i opiekuna. Nie chodzi tu o treningi zasypiania i odmierzanie z zegarkiem w ręku czasu trwania drzemki, ale o ogólną powtarzalność i rytm dnia, do którego dziecko może się przyzwyczaić. Kiedy maluch wie, że po śniadaniu może się spodziewać spaceru, a po powrocie do domu – drzemki, bardziej prawdopodobne, że będzie mu łatwiej wyciszyć się o stałej porze i spokojnie zasnąć.
Podobnie wieczorne rytuały i przewidywalne zdarzenia sprzyjają zasypianiu maluchów. Kiedy dotychczasowa rutyna przestaje się sprawdzać, może to oznaczać, że dziecko przechodzi skok rozwojowy. Wtedy często zdarza się, że maluch, który od kilku tygodni zasypiał punktualnie o tej samej porze, nagle przestaje to robić. Zwykle po jakimś czasie w rodzinie ustala się nowy tryb dnia i można powrócić do praktykowania rytuałów, które pomagają dziecku wyciszyć się przed snem i spokojnie zasnąć.
Jeśli chodzi o samą sypialnię, ważne, by była zaciemniona i dobrze przewietrzona. W łóżeczku dziecka powinien znajdować się dosyć twardy materac, obleczony ściśle przylegającym prześcieradłem. Maluszka można ubrać do snu w śpiworek, który zapewni mu ciepło i bezpieczeństwo przez całą noc.
Wspólne łózko i aktywność
Część dzieci śpi z rodzicami w tym samym łóżku. Współspanie (co-sleeping) często wybierają rodziny, którym odpowiada rodzicielstwo bliskości, a także mamy karmiące piersią, dla których bliska obecność dziecka w nocy jest dużym ułatwieniem. W przypadku spania razem z dzieckiem także dobrze jest stosować się do zasady mówiącej o układaniu malucha na wznak i zadbać o to, by w pobliżu jego twarzy nie było zagrażających mu luźnych tkanin czy poduszek.
Kolejną kwestią, na którą warto zwrócić uwagę, jest aktywność na świeżym powietrzu, pozytywnie wpływająca na jakość snu, zarówno u dzieci jak i dorosłych. Dlatego zdrowy sen dziecka jest bardziej prawdopodobny, kiedy opiekunowie zadbają o regularne przebywanie z maluchem na zewnątrz. Spacery i zabawy w parku czy ogrodzie doskonale dotleniają organizm i dostarczają wielu bodźców potrzebnych dziecku do prawidłowego rozwoju.
Czasami jednak rodzice bywają zaskoczeni, gdy niemowlę, które miało bardzo aktywny dzień i teoretycznie powinno być zmęczone, nie może zasnąć lub budzi się wielokrotnie w ciągu nocy. Kilka godzin w galerii handlowej, impreza imieninowa u babci albo intensywny dzień w żłobku mogą prowadzić do przebodźcowania, przez co dziecko może mieć trudności ze snem. Jeśli takie odstępstwa od rutyny i gorsze noce zdarzają się od czasu do czasu, to nie stanowią zwykle większego problemu. Jednak całkowity brak regularności i częste narażanie dziecka na bodźce wzrokowe, np. płynące z ekranu telewizora czy smartfona, mogą znacząco wpływać na pogorszenie jakości jego snu.
Warto pamiętać, że podczas snu przebiega wiele ważnych procesów. To właśnie wtedy w przysadce mózgowej wydziela się hormon wzrostu (somatotropina), który ma znaczący wpływ na prawidłowy rozwój dziecka. Powiedzenie, że sen to najlepsze lekarstwo, jest prawdą, ponieważ w czasie snu do organizmu uwalniane są cytokiny, które pomagają zwalczać infekcje. Podczas snu budują się wspomnienia, a mózg porządkuje informacje zgromadzone w ciągu dnia.
Czy niemowlę może spać na brzuchu mamy?
Niemowlęta i małe dzieci kochają być blisko mamy. Ciepło, znajomy zapach i dźwięk bicia serca matki skutecznie uspokajają maluchy. Jeśli zajdzie taka potrzeba, dziecko może mieć drzemkę w ciągu dnia, leżąc na brzuchu mamy. W rodzinach, gdzie dzieci bardzo słabo śpią, ta pozycja może być wybawieniem i możliwością złapania choć chwili oddechu przez rodziców.
Należy jednak pamiętać, że malucha śpiącego w pozycji na brzuszku należy zawsze obserwować i mama powinna stale monitorować jego oddech. Długotrwałe przebywanie dziecka na brzuchu mamy może też sprawić, że obojgu zrobi się bardzo ciepło. Jeśli to możliwe, śpiącego malucha można spróbować delikatnie zsunąć z siebie na materac i ułożyć w pozycji na pleckach. W czasie tego manewru dobrze jest podtrzymywać główkę dziecka, by zwiększyć szanse powodzenia transferu i móc skutecznie wysunąć się spod dziecka.
Jaka pozycja do spania jest najlepsza dla małych dzieci?
Biorąc pod uwagę wyniki badań nad snem dziecka, najbezpieczniejszą pozycją dla niemowląt jest ułożenie na pleckach. Ta pozycja zmniejsza ryzyko wystąpienia SIDS i jest zalecana dla większości dzieci, o ile lekarz lub fizjoterapeuta nie zaleci inaczej.
Także w przypadku drzemki w ciągu dnia pozycja brzuszkiem do góry jest najbardziej wskazana. Jeśli jednak dziecko obróci się samo na brzuch lub zaśnie w tej pozycji, można je w niej pozostawić, o ile nie ma w pobliżu jego twarzy luźnego materiału, np. kocyków, kołder czy przytulanek. Podczas drzemki dziecka w pozycji na brzuszku należy zawsze stale monitorować, czy jego oddech jest niezakłócony.
W jakiej pozycji powinni zasypiać nieco starsi?
Starsze niemowlęta i dzieci mogą zasypiać w dowolnej pozycji. Nie zaleca się używania poduszek, dopóki dziecko nie jest na tyle duże, by samodzielnie o nią poprosić. Zdarzają się przypadki, w których lekarz zaleci kładzenie dziecka w określonej pozycji, np. wyżej na poduszce. Może się tak zdarzyć, kiedy dziecko jest chore, np. na zapalenie krtani i pozycja uniesiona jest wyraźnie wskazana podczas snu.
Zawsze należy zwracać uwagę na bezpieczeństwo dziecka i podchodzić do niego ze zdrowym rozsądkiem. Maluch nie potrzebuje ozdobnych falbanek wokół szczebelków łóżeczka ani mnóstwa przytulanek obok główki, szczególnie jeśli ma dopiero kilka miesięcy.
Dużo lepiej jest postawić na prostotę i bezpieczeństwo, aby nie musieć wstawać wielokrotnie w ciągu nocy i sprawdzać, czy przypadkiem kocyk lub przytulanka nie utrudnia oddychania dziecku.
Trzeba także pamiętać o tym, że powodem złego snu mogą być też koszmary nocne. Wtedy nie chodzi o pozycję i przyda się, w skrajnych przypadkach pomoc psychologiczna.
Podsumowanie
Sen dziecka to jeden z tematów, o których można by pisać i rozmawiać godzinami. Każdy mały człowiek śpi nieco inaczej, ma swoje zwyczaje i preferencje. Aktualne badania nie pozostawiają wątpliwości w kontekście tego, czy niemowlę może spać na brzuchu. Jedyną w pełni bezpieczną pozycją do snu jest leżenie na plecach i właśnie tak rodzice powinni odkładać swoje maluchy.
Choć leżenie na brzuszku ma wiele zalet i powinno być elementem życia dziecka praktycznie od urodzenia, lepiej aktywności w tej pozycji pozostawić na czas, kiedy maluszek jest w pełni obudzony.
Wielu rodziców oddycha z ulgą, gdy dziecko w pełni opanowuje umiejętność obracania się z brzuszka na plecy i odwrotnie. To właśnie wtedy można pozwolić maluchowi spać na brzuszku nie tylko podczas krótkich drzemek pod czujnym okiem opiekuna, ale także w czasie nocnego odpoczynku.
Zawsze dobrze jest zachować rozsądek, przygotowując posłanie dziecka. Dużo lepiej jest postawić na minimalizm i bezpieczeństwo niż nadmiernie ozdabiać łóżeczko malucha. W pozycji na pleckach, na gładkim prześcieradle i w śpiworku niemowlę bezpiecznie się wyśpi, a rodzice będą mogli mieć pewność, że zapewnili mu optymalne warunki do spokojnego snu.
Zanim będziecie się zastanawiać, jak spać ma Wasza pociecha, trzeba znaleźć jej imię. Dla przyszłych rodziców córeczek polecamy greckie imiona żeńskie. Może znajdziecie coś dla siebie?
