Zęby mleczne są pierwszymi, które pojawiają się już w okresie niemowlęcym. Uzębienie to jeden z elementów układu stomatognatycznego, odpowiedzialny przede wszystkim za żucie, mowę i połykanie. Składa się z łuku zębowego górnego i dolnego. Ich ilość różni się w zależności od wieku. Mleczaki kształtują się już w życiu płodowym, ale zanim przebiją się przez dziąsła, mija trochę czasu. Czy wyrzynanie boli? Ile zębów mlecznych ma zdrowe dziecko? Kiedy pojawiają się pierwsze i jak wygląda ich prawidłowa higiena? Odpowiedzi znajdziesz w artykule.
Spis treści
Zęby mleczne – czyli które?
Rozwój narządów jamy ustnej, w tym zębów, rozpoczyna się już w trakcie okresu płodowego. W 7 miesiącu życia rozwija się szczęka i żuchwa, która tworzy się z dwóch guzków szczękowych i dwóch guzków żuchwowych. Powstaje ona z pierwotnej listewki zębowej. Pojawiają się w niej zawiązki zębów mlecznych, które zaczynają się mineralizować w okolicy 12 tygodnia życia płodu.
W momencie narodzin zęby mleczne nie są jeszcze do końca rozwinięte w kości. Musi minąć trochę czasu, zanim staną się prawidłowym uzębieniem maluszka. W pierwszych trzech latach życia dziecka powinny pojawić się w jamie ustnej: siekacze, pierwsze trzonowce, kły oraz drugie trzonowce.
Dlaczego nazywamy pierwsze zęby mlecznymi? Jaka jest etymologia tego terminu? Tak zwane mleczaki swoją nazwę zawdzięczają temu, że wyrzynają się, gdy matka karmi jeszcze swoje maleństwo piersią. Według innej teorii takie nazewnictwo sugeruje ich kolor, ponieważ są wiele bielsze od zębów stałych.
Ile zębów mlecznych ma zdrowe dziecko?
Zdrowe dziecko ma 20 zębów mlecznych. Wszystkie są widoczne chwilę przed 33 miesiącem życia. W każdym łuku zębowym jest 5 zębów, czyli po 10 w szczęce i 10 w żuchwie. W 6 roku dzieciom wyrastają szóstki. Warto pamiętać, że są to już zęby stałe, których organizm nie wymieni na nowe zdrowe zęby.
Wyrzynanie zębów to długotrwały i trudny proces, który może (ale wcale nie musi) przysporzyć naszym pociechą sporo dyskomfortu, a rodzicom stresu. Zazwyczaj dziąsła niemowlaka tuż przed ząbkowaniem mogą wydawać się nieco spuchnięte i bardziej czerwone.
Dzieje się tak, ponieważ ząbki mleczne tkwią w kościach szczęki oraz żuchwy. Zanim wydostaną się na zewnątrz, muszą utorować sobie drogę, przebijając ciasny otwór kostny i dziąsło. W tym czasie może pojawić się gorączka, rozdrażnienie, gorsze samopoczucie, problemy ze spaniem oraz jedzeniem. Warto pamiętać, że pojawianie się pierwszych zębów to proces indywidualny.
Co ciekawe, zdarzają się również rzadkie sytuacje, w których zęby mleczne pojawiają się o wiele za szybko, np. już pod koniec pierwszego miesiąca życia. Takie określa się mianem zębów noworodkowych. W dość rzadkich przypadkach dzieci przychodzą na świat już wyrośniętymi zębami, czyli zębami wrodzonymi.
Mogą one być problematyczne, np. chwiać się, utrudniać karmienie czy stanowić zagrożenie zachłyśnięcia. W takiej sytuacji konieczna jest konsultacja z lekarzem. W zależności od stanu zębów rodzice wraz ze specjalistą podejmują decyzję o ich ewentualnym usunięciu.
Kolejność wyrzynania zębów mlecznych
Zdrowe i silne zęby mleczne są niezbędne do prawidłowego żucia pokarmu, właściwego rozwoju kości oraz mięśni twarzy. Odgrywają też bardzo ważną rolę w kształtowaniu się zębów stałych: przygotowują im warunki dla wzrostu. Stan mleczaków może mieć także wpływ na samopoczucie i zdrowie całego organizmu.
To, w jakim czasie pojawią się zęby mleczne, uwarunkowane jest genetycznie i następuje w określonej kolejności:
- 6-10 miesiąc życia – siekacze centralne (przyśrodkowe) dolne,
- 8-12 miesiąc życia – siekacze górne,
- 9-13 miesiąc życia – drugie górne siekacze mleczne,
- 10-16 miesiąc życia – drugie dolne siekacze mleczne,
- 13-19 miesiąc życia – górne trzonowe pierwsze,
- 14-18 miesiąc życia – dolne pierwsze trzonowce,
- 16-22 miesiąc życia – górne kły,
- 17-23 miesiąc życia – kły dolne,
- 23-31 miesiąc życia – dolne drugie trzonowce,
- 25-33 miesiąc życia – górne drugie trzonowce.
Jeśli chcemy zrozumieć przeznaczenie zębów mlecznych, warto zdać sobie sprawę, jak są zbudowane. Tak samo, jak ząb stały, składa się z korzenia i korony. Korzeń zęba to jego niewidoczna część umiejscowiona w dziąśle. Korona to część dla nas widoczna. W środku każdego znajduje się miazga, komora oraz korzenie.
Oprócz nich na budowę zęba składa się także szkliwo, zębina i kostniwo. Miazga wypełnia środek zęba-komorę wraz z kanałami. Jest ona chroniona warstwą szkliwa (pokrywa i chroni koronę zęba) oraz zębinę. Kostniwo utrzymuję ząb w dziąśle.
Mimo że mleczaki przypominają zęby stałe, to pod kilkoma względami się różnią. Mają mniej zmineralizowaną i cieńszą warstwę szkliwa, nadającą im niebieskawe zabarwienie oraz słabiej rozbudowane korzenie.
Ma to swoje plusy, gdyż pod wpływem ucisku zalążków zębów stałych, korzenie zębów mlecznych zaczynają zanikać, w efekcie czego dochodzi do rozchwiania i wypadnięcia. Proces ten dodatkowo ułatwia rozrost szczęki, dzięki któremu mają one więcej miejsca.
Kiedy wypadają zęby mleczne?
Zarówno pojawianie się pierwszych ząbków, jak i ich wypadanie, to ważny etap w rozwoju każdego dziecka. Proces ten jest nieunikniony oraz całkowicie naturalny. Jak już zostało wspomniane, wyrzynanie się mleczaków to sprawa indywidualna, nie inaczej jest z wypadaniem.
U niektórych dzieci pierwsze zęby mleczne zaczynają wypadać już, kiedy maluch ma 5-6 lat. Natomiast u innych dopiero w wieku szkolnym. W jakiej kolejności następuje ich utrata?
Przeważnie mleczaki dzieci tracą w analogicznej kolejności do tej, w jakiej wyrosły:
- Cały proces wymiany uzębienia rozpoczyna się od utraty dolnych jedynek (6-7 rok życia) i dolnych dwójek. Dzieje się to najczęściej w okolicach 7-8 roku życia.
- Potem przychodzi pora na zęby z górnej szczęki – jedynki i dwójki.
- Dolne kły dziecko traci, gdy ma 9 – 12 lat, górne kły 10 – 12 lat.
- Po 10-tym roku życia następuje pora na trzonowce, najpierw czwórki, a potem piątki, czyli trzonowce drugie.
- Należy pamiętać, że pierwsze i drugie zęby przedtrzonowe oraz ostatnie trzonowce (potocznie zwane „ósemkami”) wyrastają od razu jako zęby stałe. Pojawiają się one już w wieku dorosłym.
W przypadku zębów mlecznych bardzo ważne jest, aby wypadały stopniowo i zgodnie z powyższym schematem. Tylko w ten sposób u dziecka pozostanie zachowany prawidłowy układ szczęki i możliwe będzie uniknięcie wad zgryzu.
Niestety w procesie wymiany zębów na stałe zdarzają się nieprawidłowości. Mówimy o nich, gdy dziecko zaczyna tracić zęby zbyt szybko, czyli przed 5 rokiem życia lub za późno (po 8 roku życia) i nie ma to nic wspólnego z genetyką. W takiej sytuacji warto skontaktować się z lekarzem, ponieważ może to wskazywać na problemy ze zdrowiem malucha.
Kiedy je wyrywać?
Zęby mleczne powinny być w jamie ustnej aż do naturalnego wypchnięcia ich przez zęby stałe. Jak już zostało wspomniane, proces wypadania mleczaków trwa kilka lat. Jest bezbolesny, bo przed wypadnięciem, mleczak jest coraz bardziej rozchwiany i sukcesywnie wysuwa się z dziąsła. Prawdopodobnie dziecko nawet nie zauważy, kiedy go już nie będzie miało.
Mowa tu oczywiście o sytuacji, w której mleczne uzębienie jest zdrowe. Czasami jednak maluch może odczuwać ból, mieć problemy z jedzeniem oraz gryzieniem. Trudno w takiej sytuacji normalnie funkcjonować, dlatego lepiej go usunąć.
Kiedy wyrywać zęby mleczne zdrowe? Usuwamy je tylko wtedy, gdy taki zabieg zalecany jest przez ortodontę w celu przeprowadzenia skutecznego leczenia ortodontycznego.
Najczęstszym wskazaniem do usunięcia mleczaków jest obecność zębów przetrwałych, czyli ząb mleczny pozostający w jamie ustnej po przewidywanym terminie jego fizjologicznej utraty. Powinien on zastąpić swojego mlecznego poprzednika, gdy wykształci się ok. 3/4 jego korzenia, jeśli jednak zostanie w jamie ustnej dłużej, uznawany jest za przetrwały i należy go usunąć (jedynie przy potwierdzonej radiologicznie obecności zawiązka zęba stałego).
Kolejnym wskazaniem do wyrwania zęba mlecznego jest reinkluzja, czyli inaczej ząb zatopiony. Jest to powolne zagłębianie się w zębodole częściowo lub całkowicie wyrzniętych zębów mlecznych czy zębów stałych.
Uwaga! Decyzja o usunięciu zęba mlecznego powinna być poprzedzona dokładną analizą sytuacji pacjenta i w razie konieczności analizą zdjęć rentgenowskich oraz konsultacją z ortodontą. Warto pamiętać, że dobry stomatolog będzie się starał, by ekstrakcja była ostatecznością.
Chore zęby mleczne. Próchnica i inne powody
Mleczaki mają słabiej zmineralizowaną i cieńszą warstwę szkliwa, co może powodować problemy z próchnicą. Jest ona jedną z najczęstszych chorób wieku dziecięcego. Nieleczone ubytki w zębach są bolesne, powodują rozległe infekcje w jamie ustnej, a także prowadzą też do trudności z mówieniem.
Różne źródła problemu
Niestety coraz więcej dzieci ma problemy z próchnicą. Proces jej powstawania jest złożony i mogą do niego doprowadzić różne czynniki:
- brak regularnego mycia zębów,
- mycie tylko raz dziennie,
- niedokładne i zbyt krótkie szczotkowanie,
- samodzielne szczotkowanie przez dziecko – rodzice powinni zawsze poprawić dokładność mycia u dzieci do ósmego roku życia!
- spożywanie pokarmów oraz napojów z wysoką zawartością cukru,
- nocne podjadanie i picie,
- produkcja śliny u dziecka jest niewielka,
- dziecko choruje na schorzenia układu pokarmowego takie jak refluks,
- bardziej narażone na próchnicę są dzieci noszące aparat ortodontyczny,
- brak wizyt wizyty kontrolne u stomatologa,
- nieprawidłowe czyszczenie obszarów po wypadnięciu zębów mlecznych, może sprzyjać pojawianiu się infekcji dziąseł i próchnicy.
Niemowlęca próchnica
Problem z uzębieniem dotyka również niemowlęta. Mowa tu o próchnicy butelkowej, która powstaje, gdy dziecko usypia z butelką, z pokarmem bogatym w węglowodany w ustach, co sprzyja oblepianiu nim zębów.
Pierwsze objawy mogą jednak wystąpić wraz z pojawieniem się pierwszych mleczaków u niemowlaka. Próchnica na tak wczesnym etapie rozwoju niesie szereg niekorzystnych zmian nie tylko w uzębieniu, ale może też przyczyniać się do rozwoju wad zgryzu w okresie późniejszym.
Za powstawanie próchnicy zębów u dzieci odpowiadają bakterie żywiące się głównie cukrami i skrobiami. Razem tworzą one osadzającą się na zębach płytkę bakteryjną. Wytwarzają one kwasy z fermentacji cukrów dostarczanych z pożywieniem. Demineralizują twarde tkanki zęba i prowadzą do powstania w nich ubytku. Próchnica u małych dzieci często rozwija się niezauważalnie. We wcześniejszych etapach może być bardzo trudna do zauważenia.
Polecamy także artykuły dotyczące innych dolegliwości. Podwyższone limfocyty u dziecka – to jedna z naszych propozycji.
W początkach próchnicy u dzieci na zębach pojawiają się białe, kredowe plamki, najczęściej umiejscowione przy linii dziąseł, towarzyszy im lepki, żółtawy namiot. Nie należy tego bagatelizować. Regularne wizyty u specjalisty uchronią dzieci przed próchnicą i chorobami zębów. Jak zatem dbać o mleczaki? Kiedy zacząć prawidłową higienę jamy ustnej?
Jak dbać o zęby swojego dziecka?
Jama ustna niemowląt ma sporo dziąsłowych fałdów, gdzie zalega pokarm, który jest przyczyną stanów zapalnych czy pleśniawek. Dlatego dbanie o higienę jamy ustnej dziecka musi rozpocząć się jeszcze przed pojawieniem pierwszych zębów.
U młodszych
Zanim w buzi pojawi się pierwsze mleczaki, warto przyzwyczajać malucha do rytuału wykonywania zabiegów higienicznych w jamie ustnej.
- Już od pierwszych dni życia przemywaj dziąsła niemowlaka gazikiem nasączonym ciepłą, przegotowaną wodą,
- Unikaj całowania go w usta i oblizywania smoczka.
- Maluch nie powinien zasypiać z butelką mleka w ustach.
- Możesz stosować do mycia silikonową szczoteczkę ze specjalnymi wypustkami, zakładaną na palec minimum dwa razy dziennie. Za jej pomocą z łatwością usuniesz pozostałości pokarmu z dziąseł, a dodatkowo je wymasujesz.
- Gdy pojawią się pierwsze zęby, warto szczotkować zęby dziecka szczoteczką z delikatnym włosiem i małą główką.
U starszych
Kiedy dziecko jest starsze, warto zastosować kilka wskazówek, by maluch cieszył się zdrowym i pięknym uśmiechem oraz wykształcił w sobie nawyk prawidłowej pielęgnacji:
- Ogranicz podawanie dziecku słodkich napojów (dla dzieci powyżej 12 miesiąca życia głównym źródłem nawodnienia powinna być woda).
- Ogranicz spożycie cukru, który jest jednym z główny czynników powodujących próchnicę.
- Zadbaj o odpowiednią ilość fluoru poprzez podawanie dziecku wody pitnej, odpowiedniej dla jego wieku pasty (pasta dla dzieci do stosowania do pielęgnacji pierwszego ząbka, powinna zawierać 1000 ppm fluoru) oraz zabiegi regularnie przeprowadzane w gabinecie stomatologicznym.
- Spróbuj znaleźć sposób, aby szczotkowanie i nitkowanie zębów było zabawą dla dziecka.
- Nie można zapomnieć o regularnych wizytach u stomatologa. Pierwszą wizytę u lekarza dentysty niemowlak odbywa pomiędzy 6. a 12. miesiącem. Ma ona charakter adaptacyjny, pozwala ocenić wyrzynanie zębów, higienę jamy ustnej, przekazać rodzicom wskazówki dietetyczne i higieniczne.
- Samodzielne mycie zębów to prawdziwa frajda, ale pamiętaj, by do 8 roku życia sprawdź, czy dziecko dokładnie umyło każdy zakamarek uzębienia.
- Jeśli pociecha nosi aparat, upewnij się, że nastolatki szczotkują należycie miejsca w okolicach aparatu korekcyjnego i używają nici dentystycznej, aby usuwać wszystkie resztki jedzenia.
- Szczoteczkę należy dobrać w zależności od wieku dziecka. Powinna być wygodna, z małą główką i dużą rękojeścią.
- Pamiętaj, że na szczoteczkę nakładamy niewielką ilość pasty, tzn. tyle ile ma ziarnko ryżu. Jest to ilość wystarczająca dla dziecka (ilość właściwa dla dorosłego odpowiada wielkości standardowego ziarna grochu).
Jeśli masz wątpliwości lub chcesz zasięgnąć rady w sprawie pielęgnacji zębów mlecznych czy stałych maluszka, skonsultuj się ze specjalistą.
